Hayvanların, darda kalan insanların kurtarılmasında ve polisiye olayların aydınlatılmasında başarılı bir şekilde kullanıldıkları bilinmektedir. Acaba insanlar, kendilerine her bakımdan yararlı olan bu varlıkların maruz kaldıkları bir tehlike anında yardımlarına koşuyorlar mı ve kurtarma eylemini nasıl gerçekleştiriyorlar?
Yaklaşık elli yıldır büyük önem kazanan hayvan refahı 1 kapsamında gerek kliniklerde ve gerekse sahada “Güvenli Hayvan Kurtarma” konusunda gelişmiş ülkelerde oldukça önemli ilerlemeler kaydedildiği görülmektedir 2-7.
Ülkemiz ise güvenli hayvan kurtarma konusunda çok yetersiz durumdadır. Üniversitelerimizin eğitim müfredatlarında hayvanların tutulup bağlanması, hayvanlara yaklaşım ve yere yatırma teknikleri hakkında bilgiler verilmekle birlikte darda kalan hayvanların bulundukları yerden tekniğine uygun şekilde kurtarılmalarına yönelik müstakil bir konu ve ders yer almamaktadır 8.
Ülkemizde, hayvan kurtarma olaylarında görevli kurum olarak, asli amaçları insan hayatını kurtarmaya yönelik olmakla birlikte İtfaiye ve Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) teşkilatlarını görmekteyiz 8,9. Arama Kurtarma Derneği (AKUT) gibi bazı sivil toplum kuruluşlarının esas odaklandıkları konu ‘insan’ olmakla birlikte hayvan kurtarma faaliyetlerinde de bulundukları bilinmektedir 10.
Konu ile görevli kurumların ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK)'nın eğitim programlarına baktığımızda hayvan kurtarma konusunda sahip olunması gereken hayvan kurtarma ekipmanlarının ve müstakil eğitim faaliyetlerinin ve de yayınlarının olmadığını ya da çok yetersiz olduğunu söyleyebiliriz 11-13.
Tüm bunların sonucunda basında da sık sık yer alan bilinçsiz vatandaşlarca yapılan uygunsuz hayvan kurtarma görüntüleri ve yaşanılan kötü örnekler ‘Hayvana değer vermeyen insana da değer vermez’ algısına yol açmakta, dış politikada dahi aleyhimize kullanılabilecek bir potansiyel taşımaktadır.
Hayvan kurtarma konusunda ülkemizde yapılan ilk bilimsel faaliyetin Avrupa Birliği (AB) projesi kapsamında Şanlıurfa’da 2009 yılında organize edilen “Uluslararası Hayvan Kurtarma Konferansı” olduğunu görmekteyiz 14-17. Bu nedenle bu derlemede, ülkemizdeki durum, tarihi açıdan 2009 yılı öncesi ve sonrası olmak üzere iki dönemde ele alınmıştır.
2009 YILI ÖNCESİ DURUM
Genellikle İtfaiye kurumunun ve AFAD’ın bu konuda görevli olduğu söylenebilirse de gerek eğiticilerin eğitimi ve gerekse sahip olunması gereken modern ekipmanlar açısından tekniğine uygun güvenli hayvan kurtarmalardan bahsedebilmek kolay olmamaktadır (Şekil 1).
Büyütmek İçin Tıklayın |
Şekil 1: İtfaiye tarafından yapılan ekipman ve teknik açıdan yetersiz bir kurtarma operasyonu |
Burada önemli bir faktör de özellikle üniversiteler tarafından konunun ihmal edilmesi, gerekli bilimsel araştırma ve eğitim faaliyetlerinin yapılmamasıdır. Ülkemizde zor durumda kalan çok çeşitli hayvan türlerine yönelik, onların özelliklerini dikkate alarak yapılan güvenli kurtarma çalışmalarının olmadığını; üniversitelerimizde ‘Hayvan Kurtarma’ ile ilgili bir dersin dahi okutulmadığını görmekteyiz 8. Gelişmiş ülkelerde ise bu konuda önemli ilerlemeler kaydedilmiştir 2-7.
Bir sivil toplum kuruluşu olan AKUT tarafından bildirilen kendi operasyon istatistikleri incelendiğinde 1994-2008 yılları arasında Hayvan Kurtarma Kategorisinde toplam 17 kurtarma operasyonu gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır 13 .
2009 YILI SONRASI DURUM
Ülkemizde hayvan kurtarma konusunun bilimsel olarak ilk defa 2009 yılında, o zamanki adıyla Şanlıurfa İl Sivil Savunma Müdürlüğü ile GAP Kültür Araştırma ve Kalkınma Derneği (GAPDER) tarafından birlikte yürütülen “GAP Bölgesi’nde Sele Maruz Kalan Alanlarda Sel Riskinin Azaltılması Hibe Programı (GAPSEL)” kapsamında AB tarafından finanse edilen “Şanlıurfa’da Selde Hayvan Zayiatının Azaltılması Konusunda Kapasite Geliştirme Projesi” ile ele alındığı görülmektedir 17. Bu proje kapsamında yine ülkemizde bir ilk olarak “Uluslararası Hayvan Kurtarma Konferansı” yapılmış; bu konferansa İngiltere’den Hampshire İtfaiyesi hayvan kurtarma uzmanı Jim Green ile Kraliyet Veteriner Akademisi’nden At Hastalıkları Kliniği Direktörü Prof.Dr. Josh Slater katılmışlardır. Şanlıurfa İl Sivil Savunma Müdürü sayın Mahmut SÖNMEZ ile Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi öğretim üyeleri Prof.Dr. Gürbüz AKSOY’un proje koordinatörlüğünde ve Prof.Dr. Halil Selçuk BİRİCİK’in yardımcılığında, 2 gün süren bu konferansta modern kurtarma teknikleri ve kurtarmada hayvanlara yaklaşım konuları teorik ve uygulamalı olarak işlenmiştir (Şekil 2).
Hayvan Kurtarma Ekibi (HAYKE); Veteriner Hekimler Şanlıurfa ve civar illerden davet edilen İtfaiye mensupları, hayvan sahipleri ve çiftçi ailelerinden seçilen 60 kişiden oluşturulmuştur.
Ulusal ve yerel basının da oldukça ilgisini çeken konferansı takiben Şanlıurfa İtfaiyesi’nde bir birim oluşturulmuş ve İngiltere’den getirtilen modern kurtarma ekipmanı yapılan bir protokolle itfaiyeye teslim edilmiştir. Halen başarılı bir şekilde hayvan kurtarma faaliyetleri bu kurumda devam etmektedir 14,15.
Yine AKUT tarafından bildirilen kendi operasyon istatistiklerine göre 13 2009 - 2016 yılı arasında hayvan kurtarma kategorisinde toplam 341 kurtarma operasyonu gerçekleştirilmiştir. Burada ilginç olan husus 14 yılda (1994-2008) 17 kurtarma operasyonu gerçekleşirken; 7 yılda (2009-2016) 341 kurtarma operasyonu gerçekleşmiş olmasıdır. Bu artışta 2009 yılında yapılan ve konu hakkında ülke genelinde farkındalık oluşturan Uluslararası Hayvan Kurtarma Konferansının da pozitif etkisi olabileceği düşünülebilir. Buna paralel bir gelişme de yine AKUT’un kuruluşunun 20.yılında, temel değerlerinden biri olan, insan hayatına değer verme ilkesini, başta insan olmak üzere tüm canlıların hayatına değer vermek olarak değiştirmiş olmasıdır 18 .
Güvenli hayvan kurtarma konusunun ülkemizde bu şekilde gündeme gelmesinden sonra 2016 yılında bu sefer Aksaray İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ile Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi mensuplarının çabalarıyla Ulusal Ajanstan Erasmus Yetişkin eğitimi Stratejik ortaklık kapsamında “Establishment of Animal Rescue Capacity” adlı bir proje ile konu bir kez daha ele alınmıştır. Her iki kurumdan 15 kişi ve Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesinden Prof.Dr. Gürbüz Aksoy’un, Slovenya ve Makedonya’dan proje ortaklarının katılımlarıyla 27/08/2016-09/10/2016 tarihleri arasında Slovenya Ljubljana Üniversitesi Veteriner Fakültesi tarafından organize edilen eğitimler alınmıştır. Bu faaliyet bir kitap olarak Ass. Prof. Jose Staric’ın editörlüğünde İngilizce olarak yayınlanmıştır 19.
Bu gelişmeler yanında 2016 yılı içerisinde Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesinde Hayvan Kurtarma konusu gündeme getirilmiş ve üniversitenin diğer branşlarına da yönelik olmak üzere 2017 yılı Bahar Dönemi ders müfredatına Türkiye’de bir ilk olarak ‘Hayvan Kurtarma’ adlı seçmeli ders konulmuş ve halen İç Hastalıkları Anabilim Dalı tarafından verilmektedir.
)
)
