Köpeklerde spermanın uygun solüsyonlarla sulandırılarak dondurulması ve gerektiğinde suni tohumlama için kullanılmasına yönelik araştırmalar uzun yıllardan beri sürdürülmektedir. Dondurma işlemi spermatozoonlar üzerinde birçok olumsuz etkiye yol açabilmektedir. Bunlardan biri de membran bütünlüğünün bozulmasıdır. Spermatozoondaki membran yapıları, donma/çözünme işlemine karşı son derece duyarlıdır. Membran yapıları akıcı mozaik tarzında düzenlenmiş protein, glikoprotein ve glikolipitlerle bezeli iki sıralı fosfolipit katmanından oluşmuştur. Bu yapıların soğutulup-çözündürülmeleri irreverzibil faz değişimine, sıvı fazdan jel fazına geçmesine neden olmaktadır
16,17. Gelişen faz değişimi membran içi enzimlerinin kinetiğinde değişime yol açarak spermanın çözüm sonu canlılığını azaltmaktadır. Bu değişimler sebebiyle hücrede soğuk şoku gelişmekte, bu durum terminolojide soğutma zararı (cryoinjury) olarak adlandırılmaktadır. Kriyopreservasyonda soğuk soku hasarının yanı sıra spermatozoayı pH değişimleri ve oksidatif strese karşı koruyacak, metabolit ve enerji ihtiyacını karşılayabilecek niteliklerde çeşitli sulandırıcılar kullanılmaktadır
18. Köpek spermasının dondurulmasında Tris bazlı klasik sulandırıcıların yanı sıra son yıllarda hazır ticari solüsyonlar (Laiciphos, Biociphos, CaniFreeze, CaniPlus Freeze) ön plana çıkmaktadır
8,12,19. Silva ve Verstegen
12, laiciphos, biociphos ve tes / tris’ten oluşan üç farklı sulandıcı ile dondurdukları köpek spermalarının çözdürme sonrası spermatozoa motilitesini laiciphos, biociphos ve Tes/Tris için sırasıyla %65, 70 ve 50 canlı spermatozoa oranını ise %78, 80 ve 65 saptadıklarını bildirmişlerdir. Pipes, Bes, Tes ve Tris sulandırıcılarının köpek spermasının dondurulması üzerine etkilerini inceleyen Smith
20 ise, 1:2 oranında %50 Pipes/KOH + %25 sodyum sitrat + %25 dekstroz + %20 yumurta sarısı + %9 gliserol ile çözdürme sonrası en iyi spermatozoa motilitesi elde etmiştir. Blesbois ve Caffin
21, sulandırıcıya membran stabilizatörü olarak bovine serum albumini (BSA) eklenmesinin spermatozoa üzerine olumlu etkisi olduğunu bildirmişlerdir. Yu
22, köpek spermasının dondurulmasında glucose-TRIS ile gliserol-TRIS sulandırıcılarını karşılaştırmış ve sırasıyla (%42 ve %41) çözüm sonu motilite oranlarına ulaşmıştır.
Literatür 23 verileri incelendiğinde kangal köpekleri için nativ sperma bulguları çalışmamızla benzerlik göstermektedir. Dondurma çözdürme sonrası spermatolojik bulgular açısından kangal köpekleri için ticari sulandırıcı verisi bulunmamakla birlikte Alman çoban köpeği için laiciphos sulandıcısı ile 34.0±9.8 çözüm sonu motilite oranı elde edilmiştir 9. Diğer bir çalışmada 12 ise Beagle ırkı köpeklerde laiciphos sulandıcısı ile %65 çözüm sonu motilite oranına ulaşmıştır.
Yapılan araştırmalarla 9,12,23 sunulan çalışmada elde edilen sonuçlar arasındaki farklılıklar çeşitli etmenlere bağlı olarak şekillenmiş olabilir. Özellikle kullanılan hayvanların bakım besleme ve özellikle ırk farklılıkları, sulandırıcı kompozisyonları ve dondurma çözdürme prosedürlerindeki farklılıklar spermatolojik parametrelere etki etmektedir. Aynı ırka ait köpeklerde de bireysel olarak spermanın sulandırıcılara farklı tepkiler verebileceği bildirilmektedir 9.
Literatür verilerinde görüldüğü üzere yürütülen çalışmalara rağmen köpek spermasının dondurulmasında %60’lara varan çözüm sonu motilite oranlarına ulaşılabilmiş fakat standart bir dondurma protokolü henüz oluşturulamamıştır. Bu noktada köpek türünün fazla sayıda ırk barındırması ve yöntemlere farklı yanıtlar alınması da standardizasyon çalışmalarının önünde engel teşkil etmektedir. Bu sebeple gerek dondurma tekniği ve ekipmanlarının, gerekse sulandırıcıların geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir 9,19,24,25.
Spermanın dondurulması için farklı sulandırıcılar söz konusu olmakla birlikte, sulandırıcı hazırlama işlemi uygulayıcılara iş yükü getirmektedir. Bunun yanı sıra ölçüm tartım hataları, kontaminasyon riskleri ve birden fazla kimyasal maddeyi hazır bulundurma zorunluluğu oluşturmaktadır. Çalışmamızda kangal köpeklerinin spermalarının dondurmasında sulandırıcı hazırlama aşamasını ve buna bağlı riskleri azaltabilecek CaniPlus Freeze sulandırıcısının kullanımının klasik sulandırıcılarla benzer başarı oranları sağladığı gözlenmiştir.
Sonuç olarak, CaniPlus Freeze adlı ticari sulandırıcının Kangal köpeği spermasının dondurulmasında rahatlıkla kullanılabileceği kanaatine varılmıştır.
Teşekkür
Çalışmanın planlanması ve verilerin istatistiksel açıdan değerlendirilmesindeki katkılarından dolayı Doç.Dr. Barış Atalay USLU’ya teşekkür ederim.
)
)
)
