Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Rat yemi bileşimi.

1. Kontrol grubu: Diabet ve ovariektomize yapılmamış ratlara, plasebo olarak ip. serum fizyolojik verilmiştir.

2. Ovariektomi + diabet grubu: Ovariektomili ratlarda, yukarıda belirtildiği gibi STZ ile diabet oluşturuldu.

3. Ovariektomi + diabet + estradiol grubu: Ovariektomi ve diabetli ratlara, 40 µg/kg/gün dozunda 17-β estradiol derialtı uygulandı.

4. Ovariektomi + diabet + estradiol + E vitamini grubu: Ovariektomili ve diabetli ratlara, 40 µg/kg/gün dozunda 17-β estradiol derialtı ve 100 mg/kg/gün dozunda E vitamini (dl-α-tocopheryl acetate) ip. uygulandı.

5. Ovariektomi grubu: Sadece ovariektomi yapılan ratlara, plasebo olarak ip. serum fizyolojik verildi.

6. Ovariektomi + estradiol grubu: Ovariektomili ratlara, 40 µg/kg/gün dozunda 17-β estradiol derialtı uygulandı.

7. Ovariektomi + estradiol + E vitamini grubu: ovariektomili ratlara, 40 µg/kg/gün dozunda 17-β estradiol derialtı ve 100 mg/kg/gün dozunda E vitamini ip. uygulanmıştır.

Uygulamalar 28 gün süre ile yapılmıştır. Kan örnekleri, 12 saatlik açlığı takiben eter anestezisi altında, kalpten punksiyon ile EDTA'lı tüplere alındı. Alınan örneklerden akyuvar ve alyuvar sayısı, hemoglobin miktarı, hematokrit, MCV, MCH ve MCHC değerleri kan sayım cihazında (Advia 120 Hematology System, Germany) ticari kit (Bayer Health Care, France) kullanılarak tespit edildi.

Çalışma bulgularının istatistiksel analizleri SPSS (11.5) bilgisayar programında yapıldı. Alyuvar ve akyuvar sayıları, hematokrit değeri, hemoglobin miktarı, MCV, MCH ve MCHC değerlerinin grup ortalamaları arasındaki farklılıklar parametrik test varsayımları yerine geldiği için, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Gruplar arasında fark bulunduğunda ise farklılığın hangi gruptan kaynaklandığı LSD testi ile incelendi. Ayrıca bağımsız iki grıp için “t” testi yapıldı. Anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 ve daha küçük değerler istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Grafiklerde sadece istatistiksel olarak anlamlı olan grup karşılaştırmalarının “p” değerleri verilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Tüm gruplara ait hematolojik değerler (X ± SD)

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Akyuvar Sayısı: 2↔5; p=0.000.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 2: Hematokrit değer: 2↔3.4.5; p=0.003 3↔4: p=0.020 5↔6: p=0.007.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 3: Ort. Alyuvar Hacmi: 2↔3.4.5; p=0.000 3↔4: p=0.023 5↔6; p=0.007.

Hematokrit değer plazma hacmine, alyuvar şekil ve büyüklüğüne bağlı olduğu göz önüne alındığında kan sıvısının azaldığı durumlarda hematokrit değer artar ¹⁶. Diabette idrarla fazla su kaybı, glikozillenme ve oksidasyon alyuvar ve diğer şekilli elamanların şekil ve büyüklüklerini etkiler. Buna bağlı olarak da hematokrit değerde artışlar olur ²⁰. Yapılan çalışmalarda, yüksek hematokrit seviyesine sahip kişilerin koroner kalp hastalığına yakalanma riskinin arttığı, hematokritteki bu artışın nedenlerinden biride diabet olduğu bildirilmiştir ^20,21. Çalışmamızda, hematokrit değerler incelendiğinde (tablo 2, şekil 2), ovariektomili grup ile kıyaslandığında, ovariektomili+diabetli grubun hematokrit değer artışının, istatistiksel olarak anlamlı olması (p<0.01) diabetin etkisine bağlı olabileceği düşüncesini akla getirmektedir. Choi ve ark. da ¹⁷; yaptıkları çalışmada, glikoz toleransı bozulan diabetik kadınlarda hematokrit değerinin artmış olduğunu belirtmişlerdir. Bodis ve ark. yaptıkları çalışmada, postmenopozal kadınlara HRT (hormon replasman tedavi) tedavisiyle plazma viskositesi, hematokrit değer ve fibrinojen miktarının azaldığını belirtmişlerdir ²². Ayrıca E₂'nin kemik iliğinde eritropoezi inhibe ettiği böylece alyuvar sayısını ve hemoglobin miktarını azaltarak hematokrit değeri düşürdüğü ifade edilmiştir ^23,24 Çalışmamızda ovariektomili+diabetli 2. grupla, E₂ verilen 3. grup ve sadece ovariektomili 5. grup ile ovariektomi+E₂ verilen 6. grup (p<0,01) kıyaslandığında hematokrit değerin azalarak normale yaklaşması bildirimlerle ^22,23,24 paralellik arz etmektedir. Estradiol seviyesinin azaldığı menopoz döneminde plazma viskositesi, hematokrit ve fibrinojen miktarının arttığı buna bağlı olarak koroner kalp hastalığına yakalanma riskinin fazla olduğu bildirilmiştir ^23,25. Ilavazhagan ve ark. ²⁶; yaptıkları çalışmalarda E vitamininin, hipoksik ratların artmış hematokrit ve bozulmuş alyuvar şeklini normale getirdiğini ifade etmişlerdir. E₂ ise, dolaşımda lipoproteinlerle E vitamininin taşınması, dağılımı ve dokular tarafından alınması üzerindeki etkilerinden dolayı serum, doku ve liporoteinlerdeki E vitamini konsantrasyonunu artırdığı bildirilmektedir ^13-15

Ratlara sadece E₂ verilmesi yada E₂‘nin E vitaminini korumasından dolayı, E₂ ile birlikte E vitamini de verilmesinin daha etkili olabileceği, düşüncesiyle yaptığımız çalışmada 2. grupla, E₂ ile E vitaminini birlikte verdiğimiz 4. grubu kıyasladığımızda hematokrit değerin normal değere doğru anlamlı (p<0.01) azalması, düşüncemizi destekler niteliktedir.

Glikoz miktarı artan diabetik hastalarda yapılan çalışmalarda, glikozillenme ve oksidasyon nedeniyle alyuvarların şekil ve büyüklüğünün artmasına bağlı olarak MCV değerinin arttığı bildirilmiştir ^27,28. Diabetiklerde artmış MCV seviyesinin ^28-30, insülin tedavisiyle normal seviyeye geldiği belirtilmiştir ¹⁸. Ayrıca diabetik hastalardaki erken ölüm için risk faktörleri arasında yüksek MCV seviyesinin olduğunu bildirilmiştir ³¹. Çalışmamızda, MCV değerleri incelendiğinde (tablo 2, şekil 3) sadece ovariektomili 5. grup ile ovariektomi+diabetik 2. grup kıyaslandığında MCV seviyesindeki anlamlı artış (p<0.001) diyabetin etkisine bağlı olabilir. E vitamini önemli antioksidanlardan biridir. En önemli görevi serbest radikallerin dejeneratif etkilerine karşı hücre zarlarının korunmasını sağlamaktır ^7-10. Alyuvarların oksidasyonunu ve deformasyonunu engelleyebilir ²⁶. Ayrıca diabetiklerde enzimatik olmayan glikozillenmeyi engelleyerek kanda bulunan proteinlerin glikozillenmesini azaltır ¹¹. E₂, aromatik zincirindeki OH gruplarından bir H atomunu, okside olmuş E vitamini radikaline vermesiyle E vitaminini yenileyebilir ve konsantrasyonunu artırabilir ¹². E₂‘nin gerek serum gerekse diğer dokularda E vitamini konsantrasyonunu artırması nedeniyle, sadece E₂ verilmesi veya ikisinin kombine kullanılmasının daha etkili olabileceği düşüncesiyle, yaptığımız çalışmada ovariektomili diabetli 2. gruba kıyasla, E₂ verilen 3. grup ile E₂+E vitamini birlikte verilen 4. grupta önemli bir fark görüldü (p<0.001). Ayrıca 3. grup ile 4. grup (p<0.05), 5. grup ile grup 6 (p<0.01) kıyaslandığında MCV değerlerinde anlamlı azalma görüldü. Bu da MCV'nin normal değerlere doğru anlamlı azalması düşüncemizi destekler niteliktedir.

Diabetiklerde ve menopozdaki kadınlarda yapılan çalışmalarda alyuvar sayısı, hemoglobin miktarı MCH, ve MCHC değerlerinde istatistiksel anlamda bir fark bildirilmemiştir ³². Ayrıca, ineklerin östrüs siklusunun farklı dönemleri boyunca yapılan karşılaştırmada alyuvar sayısı, hemoglobin miktarı, MCH ve MCHC değerlerinde istatistiksel anlamda bir fark olmadığı bildirilmiştir ³³. Postmenopozal kadınlara uygulanan HRT tedavisi ile alyuvar sayısındaki artışın istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı ^32, ayrıca Çay ve ark. yaptıkları çalışmada E vitamini ve selenyum verilen ratların ^10, Leonart ve ark. E vitamini erilen insanların, alyuvar sayılarında istatistiksel anlamda bir farklılık gözlenmediğini bildirmişlerdir ³⁴. Çalışmamızda, gruplar arasında alyuvar sayısı ve hemoglobin miktarı, MCH ve MCHC değerleri açısından önemli bir fark olmadığı görülmüştür.

Sonuç olarak akyuvar sayısı, hematokrit ve MCV değerlerindeki anlamlı artışın diabetin etkisine bağlı olabileceğini ve diabetin bu olumsuz etkisine karşı E₂ veya E₂+E vitamini birlikte verilmesiyle bu değerlerin Sonuç olarak akyuvar sayısı, hematokrit ve MCV değerlerindeki anlamlı artışın diabetin etkisine bağlı olabileceğini ve diabetin bu olumsuz etkisine karşı E₂ veya E₂+E vitamini birlikte verilmesiyle bu değerlerin E vitaminin de önemli katkı sağlaması nedenle E₂ ve E vitaminin birlikte kullanılması daha yararlı olacağı ifade edilebilir.

1) Yenigün M, Altuntaş Y. Her yönüyle diabetes mellitus. 2. baskı, İstanbul: Nobel, l2001.

2) Persky Adam M et al. Protective effect of estrogens against oxidative damage to heart and skeletal muscle ın vivo and ın vitro. (44463). P.S.E.B.M. 2000 223: 59-66.

3) Ertüngealp E., Seyisoğlu H. Menopoz ve osteoporoz. İstanbul: 2000.

4) Aksakal M, Çay M, Nazıroğlu M. Ratlarda E vitaminin alveoler ve peritonal makrofajların fagositik aktivitesi üzerindeki etkisi. F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi 1997; 11(2) 183-189.

5) Üstündağ B, Çay M, Özercan İ.H, Nazıroğlu M, İlhan N. streptozotosinle deneysel diabet oluşturulmuş ratlarda vitamin E'nin kan glukoz düzeyi ve nefropatik komplikasyonlar üzerindeki etkisi. Fırat Tıp Dergisi 1996; 1(2): 73-78.

6) Costa da Vieira VA, Vianna LM. Effect of α-tocopherol supplementation on blood pressure and lipidic profile in streptozotocin-induced diabetes mellitus in spontaneously hypertensive rats. Clinica Chimica Acta 2005; 351: 101-104.

7) Basu TK, Temple NJ & Garg ML. Antıoxıdants ın human health and dısease. CABI Publishing 1999.

8) Aydilek N. Testeron ve E vitaminin tavşanlarda bazı pıhtılaşma faktörleri lipit peroksidasyonu ve lipit değerleri üzerine etkileri. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2002.

9) Young V, Garza C. DRI (Dıetary Reference Intakes) for vitamin C, vitamin E, selenium, and Carotenoids. Natıonal Academy Press Washington, 2000.

10) Çay M., Nazıroğlu M. Effects of ıntraperitoenally - administered vitamin e and selenium on the blood biochemical and haematological parameters rats. Cell Biochem 1999; 17(2): 143-148.

11) Ceriello et al. Vitamin E reduction of protein glycosylation in diabetes New prospect for prevention of diabetic complications? Diabetes Care 1991; 14(1): 68-72.

12) Wen Y et al. The effects of hormone replacement therapy on vitamin E status in postmenopausal women. Maturitas 1997; 26: 121-124.

13) Clemente C et al. α-Tocopherol and β-carotene serum levels in post-menopausal women treated with transdermal estradiol and oral medroxyprogesterone acetate. Horm. Metab. Res 1996; 28: 558-561.

14) M. Huang et al. Low concentratıons of 17β-estradıol reduce oxıdatıve modıfıcatıon of low-densıty lıpoproteıns ın the presence of vıtamın C and vıtamın E. Free Radical Biology & Medicine 1999; (27): 438-441.

15) Shwaery GT et al. Antioxidant protection of LDL by physiological concentrations of 17β-estradiol. 17β-Estradiol requirement for estradiol modification. Circulation 1997; 95: 1378-1385.

16) Yılmaz B. Fizyoloji Canlılık olaylarıyla ilgili fiziksel ve kimyasal kurallar, beden sıvıları, kan, bağışıklık, alerji, lenf, kemik iliği ve kan dolaşımı Ankara:2000.

17) Choi KM et al. Comparison of serum concentrations of C-reaktive protein, TNF-α, and interleukin 6 between elderly Korean women with normal and impaired glucose tolerance. Diabetes Research and Clinical Practice 2004; 64: 99-106.

18) Gustavasson Gunnar Carl, Agardh Carl-David. Markers of inflimation in patients with coronary artery disease are also associated with glycosylated haemoglobin A1c within the normal range European Heart Journal 2004; 25: 2120-2124

19) Persson SU et al. Reduced number of circulating monocytes after institution of insulin therapy–relevance for development of atherosclerosis in diabetics? Angyology 1998; 49(6): 423-23.

20) Brown DW et al. Hematocrit and the risk of coronary heart disease mortality. American Hearth Journal 2001; 142: 657-663.

21) Beatrız Y et al. Blood pressure and hematocrit in diabetes and the role of endoehelial responses in the variability of viscosity 2006; (29): 1523-1528.

22) Bodis J et al. Estrogen: an instrument or the conductor of the orchestra? Human Reproduction 2003; 18(8): 1561-1563.

23) Drake JR, Fitch CD. Status of vitamin E as an erythropoietic factor. Am J Clin Nutr 1980; 33(11): 2386-93.

24) Bleiberg İ, Perah G. Sex hormones and the regulation of erythroid spleen colonies development of fetal liver origin. Blood 1975; (4) 45.

25) Gelmini G et al. Effect of ovariektomy on blood and plasma viscosity, fibrinogen and whole blood filterability. Maturitas 1989; (11)3: 199-207.

26) Ilavazhagan G et al. Effect of vitamin E supplementation on hypoxia-induced oxidative damage in male albino rats. Aviat Space Enverion Med 2001; 72 (10): 899-903.

27) Bock HA et al. Real and artefactual erytrocyte swelling in hyperglycaemia. Diabetologia. 1985; 28(6): 335-8.

28) Manodorı AB, Kuypers FA. Altered red cell turnover in dabetic mice. J Lab Clin Med 2002; (3): 140.

29) Tirelli et al. Changes in mean erythrocyte volume and 2,3-diphoshoglycerate in two groups of diabetic subjects. Boll Soc Ital Sper. 1983; 59(11): 1749-54.

30) James A et al. Inaccuracy in automated measurement of hematocrit and corpusculer ındices in the presence of severe hyperglycemia. Blood;1981; (6): 57.

31) Balkau B et al. Risk factors for early death in non-insulin depentent diabetes and men with known glucose tolerance status. BMJ;1993; 31.

32) Nazıroğlu M, Şimşek M, Şimşek H, Aydilek N, Özcan Z, Atılgan R The effects of hormone replacement therapy combined with vitamins C and E on antioxidant levels and lipid profiles in postmonopausal women with Type 2 diabetes. Clinica Chimica Acta 2004; 344: 63-71.

33) Yıldız MF. Sağlıklı postmenopozal kadınlarda çeşitli hormon replesman tedavisi yöntemlerinin serum yüksek duyarlıklı C-reaktif protein düzeylerine etkilerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2004.

34) Leonart MS et al. Effect of vitamin E on red blood cell preservation. Braz J Med Biol Res 1989; 22(1): 85-86.