Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi

“Pansentrinker-Syndrome” ilk kez 1982 yılında Van Bruinessen-Kapsenberg ve ark.¹ tarafından başlangıçta sağlıklı olan, süt besisi için tutulan buzağılarda bildirilmiştir. Kronik seyreden bu hastalığın esas nedeni stresli buzağılarda özefagal oluk disfonksiyonudur¹^-³. Daha sonra birçok Alman araştırıcı⁴^-⁷ tarafından genç süt buzağılarının “Pansentrinken” nedeniyle oluşan rumen asidozunun akut bir formu olduğu da ifade edilmiştir. Anlaşılacağı üzere; buzağılarda rumen asidozunun genç süt buzağılarının akut rumen asidozu (Pansentrinken, ruminal drinking) ve Pansentrinker- Sendrom olmak üzere iki formu olduğu bildirilmiştir⁸.

Hastalık, süt veya buzağılara verilen diğer içeceklerin fizyolojik olmayan şekilde rumende birikmesinden sonra kolay hazmolabilir karbonhidratların uçucu yağ asitleri ve laktik aside fermantasyonu nedeniyle retikuloruminal içeriğin aşırı asitleşmesi olarak tanımlanmaktadır⁶.

Erkek ve dişi buzağılarda aynı oranda görüldüğü ifade edilen hastalıkta ırk dispozisyonu olup olmadığı bugüne kadar açıklanamamış ise de⁶ Simental buzağıların dispoze olduğu bildirilmektedir⁹.

I. Pansentrinken Nedeniyle Oluşan Süt Buzağılarının Akut Rumen Asidozu
(Pansentrinken, ruminal drinking, rumende içecek birikimi)
Pansentrinken nedeniyle oluşan akut rumen asidozu, genç buzağıların çeşitli primer hastalıklarının seyri sırasında ortaya çıkan bir komplikasyondur³^,¹⁰.

Almanca “Pansentrinken”, İngilizce “ruminal drinking” olarak isimlendirilen hastalık, Türkçe olarak “Ruminal İçme” anlamına geliyorsa da Gül¹⁰ tarafından “Rumende İçecek Birikimi” şeklinde ifade edilmiştir.

Pansentrinken, buzağılarda rumen içeriğinin sütümsü veya peynir karakterinde ve de pH'sının 6'nın altında olması olarak tarif edilirse de hastalıktan bahsedilebilmesi için klinik olarak ta hastalık semptomlarının gözlenmesi gereklidir. Zira rumen içeriğindeki bu değişikliklerin her zaman hastalık ile ilişkili olmayabileceği ifade edilmiştir³^,⁸^,¹⁰.

Özefagal oluğun önemi
Özefagal oluk (Sulcus oeophagus) ruminantlarda özefagus ile abomazumu birbirine bağlayan, fizyolojik olarak buzağıların süt emmesi esnasında reflektorik olarak oluşan ve emilen sütün ön midelere uğramaksızın direkt abomazuma geçişini sağlayan bir kanaldır. Emilen süt bu oluk sayesinde abomazuma ulaşır. Bu sayede sütün abomazum ve barsaklarda enzimatik sindirimi mümkün olur¹¹^,¹².

Son yıllarda retiküler oluk refleksi olarak ifade edilen, mide oluk refleksi olarak ta bilinen özefagal oluk refleksi emilen süt ile ağız boşluğu ve farenksteki kemoreseptörlerin stimulasyonuyla oluşur. Uyarı veya impulsu vagal afferentler (N. glossopharyngus üzerinden) Medulla oblongata'ya taşır. Özefagal oluğun kapanmasını bilhassa dorsal abdominal vagus kollarıyla sağlar¹¹^,¹². Özefagal oluk refleksi neonatallerde diğer sensorik uyarılarla da (Örneğin; ışık, ses veya koku) oluşabilir¹²^,¹³. Ayrıca hayvan ne kadar aç ise o kadar kolay oluşur¹².

Özefagal oluk refleks oluşumuna etkili (teşvik eden veya engelleyen) çok sayıda faktör ortaya konmuştur (Tablo 1)³^,⁵^,⁹.

Büyütmek İçin Tıklayın Tablo 1: Özefagal oluk refleksini etkileyen faktörler

Özefagal oluk refleksi kuzu ve buzağılarda bakır ve sodyum tuzlarının verilmesiyle oluşturulabilir¹². Sodyum bikarbonatın %10'luk çözeltisinden 60 mL kadarı buzağıların %90'ında özefagal oluğun hemen kapanmasını sağlar ve genellikle 1-2 dakika sürer. Bu sürede peroral verilen diğer çözeltiler direkt abomazuma ulaşır¹¹. Ağız mukozasına deneysel olarak lokal anesteziklerin uygulanması, damar içi atropin infüzyonu veya vagusun kesilmesiyle (vagotomi) özefagal oluğun kapanması engellenebilir¹¹^,¹². Sıvıların özefagus sondasıyla verilmesi özefagal oluğun kapanmamasına neden olur¹¹. Dopamin özefagal oluk refleksini ve retikulum-rumen kontraksiyonlarını inhibe eder. Buzağılarda bu etki metoklopramid gibi antidopaminerjik ilaçların infüzyonuyla baskılanabilir¹⁴. Korku ve ağrı refleks oluşumunu engeller².

Genç buzağılarda özefagal oluk refleksi nispeten kolay oluşur. Hayvanın yaşının ilerlemesiyle bu refleks oluşum oranı düşer. Yani buzağı ne kadar genç ise refleks o kadar kolay şekillenir³^,¹¹.

Susuzluk özefagal oluk kapanmasına etkili ise de³ su vermemek suretiyle refleksi duyarlı hale getirme denemelerinin başarısız olduğu bildirilmiştir¹¹.

Özefagal oluk refleksini en iyi tam süt oluşturur. İkame sütlerde (mamalar) fazla olan kuru madde miktarı refleks oluşumunu azaltır. Çok sıcak veya soğuk içeceklerin oluk oluşumunu engelleyici nitelikte olduğu bildirilmektedir³.

Süt emenlerde özefagal oluk kapanmasını en güvenilir şekilde anne hayvanın memesi sağlar. Emme kovalarından sütün içilmesinin açık kova, tas veya tekneden içmeden daha stimüle edici olarak etkilediği bildirilmiştir. Zorla içirmelerde (sonda, dren ile) özefagal oluğun oluşmadığı, bu nedenle içilen sütün ön midelere ulaştığı³^,¹¹^, emme refleksi zayıf olan buzağılara içeceklerin şişe ile içirilmesinde bile refleks oluşumunun tam gelişmediği ortaya konmuştur¹³.

Alışılmış çevre ve bakıcıların kesinlikle refleks oluşumunu teşvik ettiği, kova takırtısı gibi seslerin bile refleks oluşumunu stimule ettiği, buna karşın baskı, korku ve ağrı gibi nedenlerin engelleyici olarak etkidiği bildirilmiştir. Uzun süreli transport, ahır veya grup değişimi gibi çeşitli stres durumlarının keza negatif bir rol oynadığı, yine çeşitli sistemik etkili hastalık olaylarında, bilhassa sindirim sistemi hastalıklarında özafagal oluğun kapanması için gerekli olan refleks uyarımın azaldığı bilinmektedir³.

Etiyoloji
-Özefagal oluk disfonksiyonu: Pansentrinken oluşumunun en önemli nedeni buzağıların genel durumunu bozan, özefagal oluk refleksini negatif etkileyen çeşitli primer hastalıkların (yeni doğanların ishalleri, göbek kordonu yangısı veya akciğer hastalıkları yanı sıra, ağrılı öksürük, vena jugularis'in yangısı, otitis media gibi ağrılar, ayrıca buzağıların genel durumunu bozan diğer bazı hastalıkları) bir komplikasyonu olarak ortaya çıkan özefagal oluk disfonksiyonudur⁵^,⁶^,⁹. Zira bu hastalıklar özefagal oluk kapanması için gerekli olan refleks oluşumunu engelleyebilir. Özefagal oluğun yetersiz kapanması nedeniyle olayların çoğunda içecekler (fazla miktarlarda süt, ikame yem, oral rehidratasyon sıvıları veya diyet içecekler, keten tohumu ihtiva eden amprik ilaçlar) abomazum yerine ön midelere ulaşır⁸.

-Zorla (zorunlu) içirme: Emme refleksi zayıf olan buzağılara zorla sonda, dren veya tüp kullanılarak süt veya mama verildiğinde içeceklerin hemen hemen tamamı ön midelere ulaşır²^,⁶^,¹⁰. Bu nedenle oluşan hastalık tablosu “zorunlu pansentrinken” olarak ifade edilir³^,⁸. Böyle buzağılara içecek şişe ile verilse bile büyük kısmı ön midelere gider. Ayrıca zorunlu içirme olaylarında her zaman larankse kaçma ihtimali nedeniyle aspirasyon pnömonisi oluşma riski gözden uzak tutulmamalıdır. Zorunlu içirmenin iki istisnası bulunmaktadır. Birincisi yeni doğan buzağı ilk yaşam saatlerinde kendiliğinden emmiyorsa ilk kolostrumun verilmesi, diğeri ise ishalli buzağılarda sıvı-elektrolit içeceklerin verilmesidir³^,¹⁰.

- Abomaso-ruminal refluks: Abomazum içeriğinin ön midelere geri dönmesidir. Normal koşullarda buzağının emdiği sütün çok az bir kısmı ön midelere reflü olur ki bu ilk rumen florasının oluşumuna olumlu katkı sağlar¹⁵. Burada abomasumun dolma kapasitesinin aşılması sonucu sütün ön midelere geri dönmesi söz konusudur¹⁰. Yaşamın ilk iki haftasında genç buzağıların her öğünde içeceği süt miktarı 2 L'den daha azdır. Şayet genç buzağılar her öğünde 2 L'den daha fazla süt alırsa içeceğin bir kısmının abomazumdan ön midelere geri akışı nedeniyle rumen içeriğinin pH değeri 1-2 saat içinde belirgin olarak düşer²^,¹⁵.

Pansentrinken’in etiyolojisine yönelik yapılan çalışmalarda öneminin yok denecek kadar az olduğu belirtilmiştir ³^,⁶^,⁸^,⁹.

Patogenez
Sağlıklı buzağılarda bile özefagal oluk yeterli hızda ve tam oluşmazsa alınan içeceklerin küçük bir kısmı (%10'undan daha azı) retikulum-rumen sahasına ulaşabilir⁵^,¹⁵. Normalde retikulum-rumen sahasına ulaşan sütün büyük bir kısmı birkaç saat içinde zararlı etkisi oluşmadan aktif transport mekanizmasıyla hemen omazum ve abomazuma sevk edilir. Ancak içecekler (süt, diyet içecek veya besleyici solüsyonlar, ikame yem, glikoz ihtiva eden elektrolit çözeltiler) sürekli ve yoğun miktarlarda ön midelere geçer, uzun bire süre retikuklum rumen sahasında kalırsa (özefagal oluğun sürekli disfonksiyonu, tekrarlanan zorunlu içirmeler, aşırı volümde içecek alınması) ve/veya önmidelerden transportu gecikirse (örneğin; ruminal atoni veya hipomotolite nedeniyle boşalmanın geciktiği olgular)⁴^,⁶^,⁸ akut rumen asidozisinin diğer etkileri ve tahribatları oluşabilir¹⁰. Özellikle laktoz ve diğer kolay sindirilebilir karbonhidratlar ilk günden itibaren ruminal floranın etkisiyle fermente olur⁹^, yani bakteriyel fermantasyona maruz kalır. Öncelikle kolay sindirilebilir karbonhidratlar uçucu yağ asitlerine (asetik, propiyonik ve buturik asite) ve süt asidine dönüşür. Oluşan bu asitler nedeniyle rumen pH'sı belirgin bir şekilde 4'e kadar düşebilir³^,⁴^,⁶^,⁸. Bu sürekli ve tedrici asidifikasyonun neden olduğu lokal ve sistemik düzeydeki patolojik değişiklikler aşağıda verilmiş ve Tablo 2'de özetlenmiştir⁹:

Büyütmek İçin Tıklayın Tablo 2: Ruminal asidifikasyonun başlıca sonuçları

- Oluşan asitlerin rumen mukozasını tahrişi sonucu ağır bir retikuloruminitis gelişir⁷^,¹⁰^,¹⁶. Ayrıca omazitis ve abomazitis oluşur¹⁶. Bazı buzağılarda hastalığın seyri sırasında aşırı epitel kayıplı erozyonlar, büyük yüzeyli ve/veya derin ülserler ve nekrozlar oluşabilir⁶^,¹⁰.

- Anormal fermentasyon şiddetli ve muhtemelen letal değişikliklere yol açmazsa 1-2 hafta içinde uçucu yağ asitlerinin (bilhassa buturik asitin rumen mukozasına proliferatif etkisi ve laktik asitin şimik uyarısıyla) etkisiyle ön mide mukozasında parakeratotik hiperkeratozis gelişir²^,⁶^-⁸^,¹⁶.

- Bu değişikliklere bağlı olarak (uçucu yağ asitlerin artışı ve pH'nın düşmesi etkili) ön mide motolitesi bozulur¹⁶. Bu da rumen timpanisine neden olabilir².

- Genel durum farklı derecelerde bozulduğundan önemli ölçüde emme arzusu azalır (özellikle yeni doğanların ishal olaylarında). Bu durum hastalığın tekrarlanmasına neden olur³.

- Uzun süren olaylarda bağırsak villusları atrofisi nedeniyle gıdalar bağırsaklarda değerlendirilemediğinden (maldigesyon ve malabsorbsiyon) canlı ağırlık kaybı görülür ve buzağılar gelişemez⁹^,¹⁶.

- Oluşan asitlerin rezorpsiyonu sonucu metabolik asidozis oluşur. Ancak hastaların hepsinde metabolik asidozun neden gelişmediği hala kesin olarak açıklanamamıştır. Akut rumen asidozisinin metabolik asidozis yanında dehidrasyon, elektrolit kaybı, hipoglisemi ve intoksikasyonlar gibi sistemik sonuçları olabilir (yeni doğanların diyare olgularında önceden mevcut değişiklikler daha şiddetlenir)²^,⁶^,⁸^,¹⁰.

- Rumen asidozisi tanısı konamazsa hasta buzağılar bu indigesyonun sonucunda ölebilirler⁶.

Semptomlar
Genel durum hastalığın şiddeti ve süresine bağlı olarak farklı derecelerde bozulur. Emme refleksi koordineli değildir, zayıflamış olabilir veya ortadan kalkmıştır. Buna uygun olarak hastaların aldıkları içecek miktarı değişik olur veya tamamen durur. Kıl örtüsü kaba ve mattır. Bazı buzağılarda hastalık uzadığında bazen de yaygın olabilen nedeni bilinmeyen diffuz veya lokal kıl dökülmeleri görülür. Hastalık ilerledikçe buzağılar zayıflar ve cılız olurlar. Hastaların bir kısmında retikuloruminitis nedeniyle oluşan ağrının ifadesi olarak sırt kamburlaşır ve diş gıcırdatması görülür³^,⁸^,¹⁰. Karnı tekmeleme, ayakları münavebeli değiştirme, inleme gözlenir¹⁶. Bazı hastalarda boş çiğneme ve hayali geviş getirme gibi davranış bozuklukları dikkati çeker³.

Sindirim sisteminin muayenesinde rumende gaz ve asit birikimi nedeniyle bazen hafif rumen timpanisi göze çarpar, sol açlık çukurluğu gergin ve bombeleşmiştir. Sol karın duvarında sallama oskültasyonda çalkantı sesleri ve peküsyon oskültasyonda ise metalik çınlama sesleri alınır. Genellikle fonendeskopsuz daha iyi işitilebilen çalkantı seslerinin hastalık için spesifik olmadığı, bazen tamamen fizyolojik rumen içerikli sağlıklı buzağılarda bile bu seslerin işitile bileceği, bazen de kalın çorba kıvamından su kıvama kadar rumen içerikli pansentrinkenli hastalarda (fazla kazein pıhtılı kısımlar) seslerin meydana gelmediği ifade edilmiştir³.

Akut rumen asidozisli buzağıların dışkıları “Pansentrinker-Sendromlu” yaşlı buzağılardaki gibi balçık çamuru veya camcı macunu karakterinde değildir³^,⁸^,¹⁰.

Bütün hastalarda semptomlar önemli ölçüde primer hastalığa bağlı olarak etkilenebilir. Örneğin ishalli hastalarda sıvı-elektrolit kaybı nedeniyle şiddetli dehidrasyon, eksikozis¹⁰ ve/veya metabolik asidozis, ayrıca hareket etmede isteksizlik ve yatalak hal, kalpdolaşım kollapsı görülebilir ve hastalar ölebilirler¹⁶.

Tanı
Anamnezde buzağının doğumdan beri iyi emmediği, yeni doğan ishalli bir hastanın iştiha ve genel bulgularının yoğun tedaviye rağmen iyileşmediği, içeceğin şişe veya özefagus sondasıyla zorunlu içirildiğinin ifade edilmesi böyle bir komplikasyonun olduğuna işaret eder.

Sol karın duvarının perküsyon-oskültasyonunda metalik çınlama ve sallama-oskültasyonunda çalkantı sesleri işitildiğinde daima hastalıktan şüphelenilir⁵^,⁸.

Şüpheli pansentrinken tanısı, rumen içeriği muayeneleriyle kesinleşebilir³^,⁵^,⁸. Rumen içeriği buzağılar için geliştirilmiş özel sondalarla son içecek alımından yaklaşık olarak 2 saat sonra alınır¹⁰. Olayların yaklaşık %90'nında rumen içeriği genellikle kendiliğinden akar⁸^,⁹. Spontan olarak akmaz ise ventralden basınç uygulanarak sol karın duvarının kaldırılmasıyla az da olsa alınabilir. Bu da mümkün olmazsa sondanın dışarıdaki ucunun kısa süreli vakumlanmasıyla (veya sondanın katlanmasıyla) muayene için yeterli miktar alınabilir. Son çare olarak şüpheli olgularda rumen içeriği örneği vakumlu sondalar yardımıyla alınır³.

Rumen içeriği muayeneleri: Pratik önemi nedeniyle öncelikle pH değeri ölçülür. Daha sonra renk, koku ve kıvamına bakılır, gerek görülürse rumen içeriğine karışan kazein pıhtıları veya mukoza kısımları kabaca değerlendirilir. Basit olarak indikatör şeritlerle ölçülebilen rumen içeriği pH değeri 6'nın altındadır, 4'e kadar düşebilir³. Rumen içeriğinin rengi içeceğin cinsi ve fermentasyonun şekline göre sütümsü beyazdan sarıya kadar değişebilir. Koku keskin asit kokusunda veya ağırlaşmıştır¹⁰^,¹⁷. Viskozite su gibiden sulu çorba kıvamında olabilir⁸. Genellikle; pH 4.0-5.0, yüksek total asidite, sütümsü renk, sulu çorba kıvamı, aşırı laktik asit fermentasyonunu; pH 5.0-6.0, belirgin ağırlaşmış koku, kalın çorba kıvamı, toprak sarısı renk butirik asit sentezinin hakimiyetini gösterir⁶. Şayet kazein parçaları (pıhtılaşmış süt partikülleri) veya kazein kümeleri fazla içerirse viskozite artar. Retikuloruminitis mevcut ise rumen içeriğinde rumen ve retikulum mukozası bulunabilir³.

Süt buzağılarında abomaso-ruminal refluksun tanısı rumen içeriğinde klor tayiniyle kolay olmaz. Sütte klor miktarının fazla olması, özellikle klor ihtiva eden sıvıelektrolit sıvılar ve ilave içecekler nedeniyle yanıltıcı olur⁸^,¹⁰.

Prognoz
Pansentrinkene neden olan primer hastalığın şiddeti ve seyri, uygun tedaviye kadar geçen hastalık süresi, eşlik eden hastalıklar, içme zayıflığı, gerektiğinde uygulanan zorunlu içirme ve besi durumu gibi faktörlerin hastalığın prognozuna önemli ölçüde etkisi vardır³. Kısa süreli olaylarda prognoz iyidir. Rumen içeriğinde kazein ve mukoza kısımlarının bulunması prognozun iyi olmadığını gösterir. Rumen mukozasında parakeratoz ve hiperkeratoz gelişirse prognoz kötüdür¹⁰.

Tedavi
Gerekli tedavi tedbirleri; primer hastalık, buzağının genel durumu, rumen içeriği muayene bulguları ve hastalığın seyrine göre düzenlenir³^,¹⁰.

1. Primer hastalığın tedavisi: Özefagal refluksun fonksiyonel olarak engellenmesi genellikle başka bir hastalığın neden olduğu genel durum bozukluğunun sonucu olduğu için detaylı klinik muayenelerle tanısı konan primer hastalığın uygun tedavisinin yapılması ön planda bulunur³^,⁸. Örneğin; yeni doğan ishali buzağılarda kaybolan sıvı-elektrolit denge sağlanır ve bikarbonat ile metabolik asidoz düzeltilmeye çalışılır⁸^,¹⁶. Akciğer, göbek kordonu veya kulak yangısı gibi hastalıklar uygun antibakteriyel ilaçlarla tedavi edilmelidir. Özellikle göbek kordonundaki ven, urachus ve arterin iştirak ettiği şiddetli yangılarda operasyon kaçınılmazdır. Ağrılı olgularda analjezik ve antiflojistik ilaçlar uygulanır¹⁰. Primer hastalığın tedavisinden sonra hastaların çoğunda rumen içeriği pH'sının spontan olarak normalleştiği gözlenir³.

Primer hastalığın tedavisi genel durumun iyileştirilmesi ve bu sayede verilen içeceğin tekrar problemsiz alınması için gereklidir¹⁰.

2. Rumenin lavajı (sifonajı): Tedavi edilen hastaların bir kısmında rumen içeriği pH değeri hızla normalleştiğinden her olayda rumen sifonajına gerek yoktur³.

Şayet neden olan primer hastalık klinik muayenelerle saptanamazsa veya tanısı konulan primer hastalığın tecrübelere göre tedavisinden başarılı sonuç alınamayacaksa, ayrıca rumen içeriğinde kazein parçaları fazla bulunuyorsa rumen sifonajı yapılması uygun olur. Rumen içeriği pH değeri süt buzağıları için kabul edilen fizyolojik sahalarda (>6) bulunsa bile fazla kazein ihtiva ediyorsa rumen sifonajı uygulanır. Ancak primer emme zayıflığı olan, sonda veya dren yardımıyla mükerreren zorunlu içirilen buzağılarda sifonaj problem olur³^,⁸^,¹⁰.

Rumen sifonajında bir irrigatör veya rumen sondasıyla yaklaşık olarak 1-2 L ılık su rumene verilir ve bunu takiben geri alınır. Bu işlem sifonaj sıvısı su görünümünde oluncaya kadar sık sık tekrarlanır. Rumen sifonajının ne kadar süre ile yapılacağına veteriner hekim karar verirse de genellikle sadece günde bir kez ve gerektiğinde bir birini takibeden 2 gün uygulanması tavsiye edilir²^,⁸.

Rumen yıkandıktan sonra bakteriyel fermentasyonu engellemek için 1 g klortetrasiklin intraruminal olarak verilir²^,¹⁰.

3. Geçici olarak içeceklerin uzaklaştırılması: Yapılan tedavilerle memnun edici sonuç alınamayan bazı hastalara (belirli şartlar altında) geçici olarak içecek verilmemesi rumen içeriğinin normalleşmesi ve emme arzusu açısından faydalı olur. Geçici olarak içeceklerin uzaklaştırılması ile fermente olabilen maddelerin ön midelere gelişi engellendiğinden retikulorumen mukozasının yangılanması azalır. İçeceklerin geçici olarak uzaklaştırılmasıyla hemen hemen tüm buzağılarda “açlık semptomu” artar ve emme refleksi düzene girerek iyileşme seyri olumlu etkilenir¹⁰^,¹⁸.

Geçici içecek uzaklaştırılması açısından aşağıdaki tavsiyelerde bulunulmuştur:

●Şayet bir birini takib eden 2 gün rumen sifonajı uygulanmış ve buna rağmen rumen içeriği pH'sı hala 6'nın altında bulunuyorsa geçici olarak içecek uzaklaştırılmalıdır.

●İçecek uzaklaştırılması 1-2 gün (yaklaşık 2-5 öğün) gibi kısa süreli olmalıdır. Bu dönemde buzağılar paranteral beslenmelidir (günde 2 L %20'lik glukoz ve 2 L %0.9'luk NaCl solüsyonu sürekli damla infüzyonu şeklinde)¹⁰^,¹⁸.

4. İçmeden önce emme refleksinin uyarılması: Emme refleksi zayıflığı durumunda zorunlu içirmeden vazgeçilmelidir. Özefagal oluk emme refleksinin stimülasyonu ile oluştuğu ve kuvvetlendiği için içmeden önce emme refleksinin stimulasyonu önerilir. Bu amaçla; buzağı sağlıklı ise emme refleksini stimüle etmek için parmak ile yol göstererek kendiliğinden süt içmesi sağlanmalıdır. Verilecek günlük süt miktarı yaklaşık vücut ağırlığının %10-12'si kadar olmalı ve emme refleksini stimüle etmek amacıyla 3 veya 4 öğüne bölünerek verilmelidir²^,³^,¹⁰. Ayrıca emme refleksinin uyarılmasında etkisi olması nedeniyle buzağıya şefkatli ve itinalı yaklaşılmalı, çevre stresi ortadan kaldırılmalıdır³^,⁸.

5. İçmesi zayıf buzağılarda destekleyici tedbirler (Destekleyici tedavi): Bilhassa kendiliğinden emme refleksi uyarılamayan primer içme zayıflığı olan buzağılarda içecek alımının iyileştirilmesi brotizolam (0.2 mg/100 kg canlı ağırlık dozunda içmeden önce İ.V.) ile sağlanabilir. Emme refleksi zayıf buzağılara E vitamini ve selenyum (50 kg canlı ağırlığa 150 İÜ E vitamini ve 3 mg Se, S.C.) preparatları enjekte edilebilir¹⁰.

Ön mide ve abomazum hareketlerini düzenlemek ve reflektorik olarak özefagal oluk oluşumunu sağlamak amacıyla antiemetik ve gastroprokinetik etkili metoklopramid (0.1-1mg/kg, 6-8 saat arayla 2-5 gün süreyle İ.V. veya İ.M.) yapılabilir¹⁰. Aynı amaçla eritromisin (8.8 mg/kg, İ.M.) kullanılır. Laktobasillusların aşırı üremesini baskılamak amacıyla penisilin (20.000 I.U./kg P.O.) verilir. Ancak motolite düzenleyici olarak eritromisin yapılmış ise penisillin kullanılmamalıdır¹⁵. İntraruminal klortetrasiklin uygulamaları da fermentasyonu engeller².

Tüm tedavi önlemlerine karşın memnun edici sonuç alınamayan, henüz zayıflamamış yaşlı buzağılarda zorunlu olarak az miktarlarda kuru ot ve buzağı yemi ile geviş getirmenin geliştirilmesi artırılabilir. Kuru ot ve buzağı yemi yavaş yavaş artırılmalı ve su ad libitum verilmelidir³^,⁴^,¹⁰.

Profilaksi
Nedenler özellikle dikkate alınmalıdır. Öncelikle ön mide hareketlerini ve özefagal oluk oluşumunu engelleyen stres faktörlerinin uzaklaştırılması ve yeni doğan buzağıya sakin çevre sağlanması gerekir. Özellikle içme zayıflığı olan buzağılarda itinalı ve dikkatli olarak emmenin öğretilmesi ve spontan süt emmenin teşvik edilmesi, emzirmelerde suni kaplar kullanılmaması, suni emzirmelerde az miktarlarda sık aralıklarla süt verilmesi, süt yerine geçen ikame yemlerin yüksek kaliteli ve uygun sıcaklıkta olması (yaklaşık 39ºC), sonda, dren ve şişe ile zorunlu içirmeden sakınılması ve yeni doğan buzağıların tüm hastalıklarının (özellikle ishal ve göbek kordonu yangıları) erken ve uygun tedavilerinin yapılması hastalığın görülme sıklığını azaltabilir³^,⁶^,⁸^,¹⁰.

İşletmelerde E vitamini ve selenyumun profilaktik olarak doğum öncesi anne hayvana ve/veya buzağıya uygulanması faydalı olabilir⁶.

Normal rumen fonksiyonunu kurabilmek için mümkün olduğunca daha erken sütten kesilmelidir. Buzağılar iki günde bir 1 kg buzağı başlangıç yemi verilerek sütten kesilmeye hazırlanabilir. Alınan gıda günlük 600-700 g'a ulaştığında tamamen sütten kesilebilir. Başlangıç yemi ve su taze ve temiz olmalı, daima bulunmalıdır. Rumen fermentasyonu ve ruminal pH'yı devam ettirmek için küçük miktarlarda iyi kaliteli kuru ot verilebilir¹⁶.

II. Pansentrinker-Sendrom (Kronik Seyreden Rumen Asidozu)
Stres nedeniyle oluşan özefagal oluk refleks bozuklukları süt besi buzağılarında kronik seyirli rumen asidozisine (“Pansentrinker-Syndrom”) yol açar. Hastalık öncelikle sağlıklı, süt besisi amacıyla tutulan buzağılarda görülür. Hastalığın bu formu süt besi periyodunun başlangıcında ortaya çıkar, genellikle 3-4 haftalık yaşta, ikame yemle süt besisi yapılan buzağıların bir kısmında görülür¹^,⁶^,⁸^,⁹^,¹⁹.

Etiyoloji
Kendiliğinden oluşan, kronik seyreden hastalığın asıl nedeninin stresli buzağılarda özefegal oluğunun disfonksiyonunu olduğu ifade edilmektedir. Hastalığın oluşumunda kronik rumen asidozunun nedenleri olarak uzun süreli transport gibi stres faktörleri (uzak besi yerine nakil), ahır değişimi, mükerrer (devamlı) yem değişikliği ayrıca içeceğin kalitesinin yetersizliğinden şüphelenilir. Sadece bazı işletmelerde ve bazı buzağılarda sık rastlanılması gerçeği, çiftlik idaresinin büyük bir rol oynadığının kabul edilmesine esas teşkil eder¹^,⁸.

Patogenez
Buzağılar ilk 3-4 haftalık dönemde normal gelişir. Daha sonra ikame yemle besinin başlangıcında bazı hayvanlarda özefagal oluk fonksiyonu durur. Çoğu hayvanlarda birkaç gün sonra özefegal oluk refleksi tekrar başlamasına rağmen bazı hayvanlarda disfonksiyon kalıcı olur ve bu nedenle içecek uzun süre kısmen veya tamamen rumene akar⁶^,¹⁹. Yağ ve proteinler dahil besinler burada bakteriyel olarak parçalanır, kısa zincirli yağ asitlerinin (bilhassa butirik asit, propiyonik asit ve laktik asit) konsantrasyonu artar ve pH değeri 5'in altına düşer. Daha sonra akut asidozda gelişen ağır yangı olmaksızın ön mide mukozasının proliferativ değişiklikleri (Hyper-/Parakeratose) oluşur. Barsak villus atrofisi ile laktaz ve alkalin fosfataz aktivitesinin azalışı saptanır. Villus atrofisi ishal ve hafif indigesyonla sonuçlanabilir⁶. Malabsorbsiyon nedeniyle sütteki besinleri yeterli miktarlarda alamazlar⁹.

Semptomlar
Hastalık kronik seyirlidir¹^,²⁰. İlk klinik semptomlar besi periyodunun başlangıcından yaklaşık 2-3 hafta sonra görülür⁸. Semptomlar içmeyi reddetme (içmeme), değişen iştiha (ekseri azalır), gelişme geriliği, uzun ve mat kıl örtüsü ve kıl dökülmesi, ayrıca boks duvarlarını, kendi vucudunu yalama ve hayali gevişgetirme gibi davranış bozukluklarından ibarettir⁶^,⁸^,²⁰.

Bir süre sonra bu hayvan katabolik metabolizmaya maruz kalır, anemik ve kaşektik olur⁸.

Çevre ile patolojik ilgisizlik (apathie), hatta yarı uyku hali (somnolenz) görülebilir²⁰. İlerlemiş olaylarda kas zayıflığı nedeniyle hastalar yatalak olur⁶^,²⁰.

Abdomenin adspeksiyonunda; sol tarafta ventrolateral genişleme, hafif nüksedici rumen timpanisi saptanır⁶^,²⁰. Sol karın bölgesinin sallamaoskültasyonunda çalkantı sesleri işitilir, sonda tatbiki kusma oluşturabilir⁶.

Gaita tipik olaylarda pastöz, camcı macunu kıvamında (balçık çamuru benzeri) olur⁸. Gri-sarı renkte, asit kokusundadır. Deri ve kıl örtüsü gaita ile kirlenmiş görünür ve gaita boks duvarlarına bile yapışmış (steatorrhoe) olabilir⁶.

Rumen içeriği asit kokulu, beyazımsı-gri renkte, pH'sı 6'nın altında ve fazla kazein pıhtısı ile karışık bir sıvıdan ibarettir⁸. Rumen içeriğinde ekseri kıl, lif partikülleri ve odun parçaları bulunabilir. Ancak rumen içeriğinin özelliği son öğün aralığı ve ikame yemin içeriği ile değişir. Örneğin; pH değeri ilk içmeden sonraki ilk saatlerde 5'e kadar düşer ve yaklaşık 5 saat sonra 5.5'e kadar yükselebilir⁶.

Tanı ve Ayırıcı Tanı
Anemnez (içme tekniği), klinik semptomlar, rumen içeriği muayenesi [(asit kokulu, bulanık, gri rumen içeriği), santrifüj (yağ tabakası)], pH (<6), kan gazları analizi (metabolik asidoz, hemokonsantrasyon) ile konur²⁰.

Ayırıcı tanı açısından diğer nedenlerle oluşan ishal olayları, sepsis, beyaz kas hastalığı, sentral sinir sistemi hastalıkları ve primer deri hastalıkları dikkate alınmalıdır²⁰.

Rumen sifonajı yapılır. Sodyum bikarbonat (rumene veya İ.V.), sodyum klörür ve glikoz infüzyonu yapılır. Nüksedici olaylarda emmeden kesilir. Diyet (önce tamamen sütsüz, daha sonra yavaş yavaş kaba yem artırılır) uygulanır. Ayrıca eşlik eden hastalıkların tedavisi yapılır²⁰.

Profilaksi
Stres durumlarından sakınmak, ani içecek değişimi yapılmamalı, ilk şüpheli bulgularda rumen asidozu açısından muayeneler yapılmalıdır⁶.


[ Ana Sayfa \| Editörler \| Danışma Kurulu \| Dergi Hakkında \| İçindekiler \| Arşiv \| Yayın Arama \| Yazarlara Bilgi \| E-Posta ]