Elazığ ilinde bulunan toplam 5 kesimhanenin kayıtları geriye dönük olarak incelendi. KE nedeniyle imha edilen karaciğerlere bağlı ekonomik kaybı hesaplamak için kurumların toptan satış fiyatları temel alındı. Gerekli verilere ulaşılamadığı için verim düşüklüğü nedeni ile oluşan ekonomik kayıplar belirtilemedi.

Elazığ ilinde 2008-2012 yılları arasında toplam 125.297 sığır, 83.597 koyun ve 46.500 keçi kesildiği ve KE sıklığı sırasıyla akciğerlerde %6.44, %6.83 ve %3.30 karaciğerde ise %7.26, %7.72 ve %3.70 olarak saptandı. Kalpte yerleşim sadece 2009 yılında görülmekte olup sığır, koyun ve keçilerde sırasıyla %0.10, %0.64 ve %0.67 oranındaydı. Kistik ekinokokkozis nedeniyle oluşan zarar beş yılda toplam 488.429 TL (240.961 USD) ve yıllık 95.685 TL (47.205 USD) ise Ocak, Şubat ve Mart aylarında görüldü. KE sıklığında önceki yıllara göre görülen yükselmenin ekonomik kayıplara da yansıdığı ve geçmiş yıllara göre 13 kat arttığı görüldü.

Son konak etçillerin dışkısı ile atılan yumurtaların ara konaklar tarafından alınmasıyla bulaşır. Bağırsaklarda serbest kalan onkosferler kan dolaşımıyla öncelikle karaciğer ve akciğer olmak üzere birçok organa giderek yerleşir ve hidatik kistleri oluşturur¹.

Ülkemizde ara konaklar genellikle koyun, keçi ve sığır gibi çiftlik hayvanlarıdır. Bu nedenle KE sıklığı ile ilgili kesimhane sonuçlarına dayanan veriler sıkça kullanılmaktadır^5,10. Bölgeler arasında KE görülme sıklığı, iklim ve coğrafik özellikler, bölgenin gelişmişlik durumu ve hayvan yetiştiricilik şekline bağlı olarak değişiklik göstermektedir İran, Etiyopya, Yunanistan, Libya ve Türkiye'de yapılan çalışmalarda sığır, koyun ve keçilerde KE sıklığının %0.94-52.69, %3.43-44.34 ve %0.55-37.8 arasında değiştiği bildirilmiştir^{8,11,13,23,24}. Ülkemizde ise KE sıklığının Erzurum, Kırıkkale ve Trakya bölgesinde yapılan çalışmalarda sırasıyla %0.94- 35.7, %3.43-28 ve %0.55-2.18 arasında değiştiği bildirilmiştir^5,8,10.

Bölgemizde özellikle sosyoekonomik düzeyi düşük kırsal kesimlerde hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır. İlimizde hem insanlarda hem de hayvanlarda KE'nin yaygın olduğu değişik yıllarda gösterilmiştir^2,4. Bu çalışmamızda 2008-2012 yılları arasında kesimi yapılan kasaplık hayvanlarda KE görülme sıklığını ve oluşan ekonomik kaybı belirlemek önceki yıllara göre durumunu irdelemek amacıyla Elazığ ilinde bulunan kesimhanelerin kayıtları geriye dönük olarak incelendi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: 2008-2012 yılları arasında kesilen hayvanlarda saptanan kistik ekinokokkozisin yerleşim yerleri, hayvan türleri ve yıllara göre dağılımı

Elazığ'da 2008-2012 yılları arasında kesilen hayvanlarda saptanan KE'nin yerleşim yerleri, hayvan türleri ve aylara göre dağılımı Tablo 2'de sunulmuştur. Sığırlarda KE en sık üçüncü 3 ayda (Temmuz, Ağustos, Eylül), koyun ve keçilerde ise birinci 3 ayda (Ocak, Şubat, Mart) görüldü.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: 2008-2012 yılları arasında kesilen hayvanlarda saptanan kistik ekinokokkoszisin yerleşim yerleri, hayvan türleri ve aylara göre dağılımı

Önceki yıllarda yapılan bir çalışmada Elazığ'da KE görülme sıklığı 1998–2000 yılları arasında kesimi yapılan koyunlarda %5.02, keçilerde %3.60 ve sığırlarda %4.94 olarak bildirilmiştir³. Bu çalışmada 2008-2012 yılları arasında akciğerlerde sırasıyla %6.44, %6.83 ve 3.30; karaciğerde ise sırasıyla %7.26, %7.72 ve 3.70 KE saptandı. Bu çalışmanın sonuçları ilimizde kesilen hayvanlarda KE sıklığının geçmiş yıllara göre arttığını göstermektedir.

KE öncelikle akciğer ve karaciğer olmak üzere birçok organda bulunabilmektedir¹. Yapılan çalışmaların pek çoğunda KE'nin en fazla akciğerde^{5,7,10,13,17,21} bir kısım çalışmalarda ise karaciğerde^9,15,24 görüldüğü bildirilmektedir. Bu çalışmaların sonuçlarına göre akciğerde KE yerleşiminin %0.3-57.78 arasında, karaciğerde ise %1.0-55.6 arasında değiştiği görülmüştür^{7,9,13,15,17,21,24}. Bu çalışmanın bulguları literatürle uyumlu olup karaciğer yerleşimi akciğer yerleşimine göre daha yüksek bulunmuştur. Kalpte yerleşim sığır, koyun ve keçilerde sırasıyla %0.10, %0.64 ve %0.67 olarak görülmüştür.

Önceki yıllarda Kars'ta yapılan bir çalışmada KE yönünden enfekte sığırlarda kistlere %80 oranında (120/150) akciğerlerde, % 64 (96/150) oranında karaciğerde rastlandığı bildirilirken bu çalışmada literatürün aksine sığırlarda akciğer yerleşimi karaciğer yerleşimine göre daha yüksek bulunmuştur. Enfekte koyunlarda ise kistlere akciğerlerde %90.2 (848/940), karaciğerde %73.82 (694/940) oranında rastlanırken bu çalışmada literatür ile uyumlu olarak koyunlarda karaciğer yerleşimi akciğer yerleşimine göre daha yüksek bulunmuştur²⁵.

KE'nin en çok ilkbahar aylarında^6, yaz aylarında¹³ veya sonbahar ve kış aylarında²⁴ görüldüğünü bildiren değişik çalışmalar vardır. Bu çalışmanın sonuçlarının literatürle uyumlu olduğu ve Elazığ'da 2008- 2012 yılları arasında kesilen hayvanlarda KE'nin sığırlarda en sık Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında koyun ve keçilerde ise Ocak, Şubat ve Mart aylarında saptandığı görüldü.

Farklı ülkelerde ve ülkemizde yapılan çalışmalarda ekonomik kayıp yıllık 5.869-32.076 USD arasında değiştiği bildirilmektedir^5,7,17,18. İlimizde 1998-2000 yıllarında yapılan çalışmalarda KE nedeniyle oluşan yıllık ekonomik kayıp 7.142 TL olarak bildirilmiştir². Bu çalışmada 2008-2012 yılları arasında KE nedeniyle oluşan ortalama yıllık ekonomik kayıp 95.685 TL olarak hesaplanmıştır. KE sıklığında görülen yükselmenin ekonomik kayıplara da yansıdığı ve geçmiş yıllara göre 13 kat arttığı görülmüştür.

1) Unat EK, Altaş K. Echinococcus granulosus ve parazitliği. In: Unat EK, Yücel A, Altaş K, Samastı M. (Editors). Unat'ın Tıp Parazitolojisi. İnsanın Ökaryonlu Parazitleri ve Bunlarla Oluşan Hastalıkları. 5. Baskı, İstanbul: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak. Vakfı Yayınları, 1995: 440.

2) Kaplan M, Kuk S. 1998–2000 yılları arasında Elazığ ELET AŞ kesimhanesinde saptanan kistik ekinokokkozun ekonomik kayıp yönünden irdelenmesi. Fırat Tıp Dergisi 2002; 7: 619-622.

3) Kaplan M, Gödekmerdan A, Kuk S Burma S. 1998–2000 yılları arasında Elazığ ilinde saptanan üniloküler kistik ekinokokkoz olguları. Türkiye Parazitol Derg 2001; 25: 139-141.

4) Çebi K, Kaplan M. Uniloküler kist hidatik: Bir olgu sunusu. Fırat Tıp Dergisi 2001; 2: 326-328.

5) Balkaya İ, Şimşek S. Erzurum'da kesilen sığırlarda hidatidosis ve fasciolosis'in yaygınlığı ve ekonomik önemi. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2010; 16: 793-797.

6) Demir P, Mor N. Kars belediye mezbahasında kesilen sığırlarda kistik echinococcosis'in yaygınlığı, mevsimsel dağılımı ve ekonomik önemi. Türkiye Parazitol Derg 2011; 35: 185-188.

7) Düzlü Ö, Yıldırım A, Sarıözkan S, İnci A. Kayseri yöresinde üç farklı mezbahada kesilen koyun ve sığırlarda kistik echinococcosis'in ekonomik önemi. Erciyes Üniv Vet Fak Derg 2010; 7: 7-11.

8) Yıldız K, Tunçer Ç. Kırıkkale'de Sığırlarda kist hidatik'in yayılışı. Türkiye Parazitol Derg 2005; 29: 247-250.

9) Acıöz M, Çeliksöz A, Özçelik S, Değerli S. Sivas'ta Nisan- Mayıs 2005 tarihleri arasında kesilen sığırlarda kist hidatik yaygınlığı. Türkiye Parazitol Derg 2008; 32: 205-207.

10) Ulutaş Esatgil M, Tüzer E. Prevalence of hydatidosis in slaughtered animals in Thrace, Turkey. Türkiye Parazitol Derg 2007; 31: 41-45.

11) Azami M, Anvarinejad M, Ezatpour B, Alirezaei M. Prevalence of hydatidosis in slaughtered animals in Iran. Türkiye Parazitol Derg 2013; 37: 102-106.

12) Azlaf R, Dakkak A. Epidemiological study of the cystic echinococcosis in Morocco. Parasitol 2006; 137: 83-93.

13) Berhe G. Abattoir survey on cattle hydatidosis in Tigray Region of Ethiopia. Trop Anim Health Prod 2009; 41: 1347- 1352.

14) Ghazaei C. An Abattoir Survey of Hydatid and Liver Fluke Disease in Sheep and Cattle in Ardabil Abattoir, Ardabil State, Iran. J Anim Vet Adv 2007; 6: 595-596.

15) Ziaei H, Fakhar M, Armat S. Epidemiological aspects of cystic echinococcosis in slaughtered herbivores in Sari abattoir, North of Iran. J Parasit Dis 2011; 35: 215-218.

16) Erbeto K, Zewde G, Kumsa B. Hydatidosis of sheep and goats slaughtered at Addis Ababa Abattoir: Prevalence and risk factors. Trop Anim Health Prod 2010; 42: 803-805.

17) Getaw A, Beyene D, Ayana D, Megersa B, Abunna F. Hydatidosis: Prevalence and its economic importance in ruminants slaughtered at Adama municipal abattoir, Central Oromia, Ethiopia. ActaTropica 2010; 113: 221-225.

18) Bekele J, Butako B. Occurrence and financial loss assessment of cystic echinococcosis (hydatidosis) in cattle slaughtered at Wolayita Sodo municipal abattoir, Southern Ethiopia. Trop Anim Health Prod 2011; 43: 221-228.

19) Daryani A, Alaei R, Arab R, et al. Prevalence of Hydatid Cyst in Slaughtered Animals in Northwest Iran. J Anim Vet Adv 2006; 5: 330-334.

20) Regassa F, Molla A, Bekele J. Study on the prevalence of cystic hydatidosis and its economic significance in cattle slaughtered at Hawassa Municipal abattoir, Ethiopia. Trop Anim Health Prod 2010; 42: 977-984.

21) Ansari-Lari M. A retrospective survey of hydatidosis in livestock in Shiraz, Iran, based on abattoir data during 1999–2004. Vet Parasitol 2005; 133: 119-123.

22) Christodoulopoulos G, Theodoropoulos G, Petrakos G. Epidemiological survey of cestode-larva disease in Greek sheep flocks. Vet Parasitol 2008;153: 368-73.

23) Kassem HH, Abdel-Kader AK, Nass SA. Prevalence of hydatid cysts in slaughtered animals in Sirte, Libya. J Egypt Soc Parasitol 2013; 43: 33-40.

24) Theodoropoulos G, Theodoropoulou E, Petrakos G, Kantzoura V, Kostopoulos J. Abattoir condemnation due to parasitic infection sand its economic implications in the Region of Trikala, Greece. J Vet Med B 2002; 49: 281-284.

25) Gıcık Y, Arslan MÖ, Kara M, Köse M. Kars ilinde kesilen sığır ve koyunlarda kistik ekinokokkozisin yaygınlığı. Türkiye Parazitoloji Dergisi 2004; 28: 136-139.