Sığır yetiştiriciliğinde verimi arttırmak için kapalı veya yarı-kapalı sistem işletmeciliği yaygınlaşmaktadır. Yarı kapalı ve özellikle kapalı ahırlarda tutulan ve meraya çıkarılmayan iri ve ağır cüsseli, yüksek verimli kültür ırkı sığırlarda, tırnak bakımı yapılmadığında tırnak deformasyonları oluşmakta ve bunu takiben ayak hastalıkları şekillenmektedir. Sonuçta ayak hastalıkları canlı ağırlık kaybı, gelişme geriliği, üretimden erken çıkarılma, laktasyon süresinde kısalma, süt veriminde düşme, tedavi masrafları ve infertilite olarak karşımıza çıkmaktadır ^1-4. Yapılan araştırmalar ^5-10, ayak hastalığı saptanan sığırlarda günlük süt verimi 1.12 kg ile 3.1 kg arasında azaldığı, gebe kalma sürelerinin ise 12 gün daha uzun sürdüğü ve %1.17’sinin sürüden çıkarıldığı bildirilmektedir.

Şanlıurfa ve yöresinde kapalı ahır sistemiyle yetiştiricilik yapılan işletmelerdeki 81 olguda 21 (%27.63) taban eziği, 16 (%21.05) interdigital flegmon, 2 (%2.63) horizontal tırnak çatlağı olgusu, 3 (%3.95) rusterholz ulkusu, 15 (%19.74) yumuşak ökçe çürüğü, 14 (%18.42) beyaz çizgi ayrılması saptanmıştır ³. Özsoy ve ark. ¹¹ postmortem yaptığı bir çalışmada 112 sığıra ait 448 ayak incelenmiştir. İncelenen hayvanların ayaklarından 12’sinde beyaz çizgi lezyonu, 29’unda ökçe çürüğü, 4’ünde interdigital panarisyum, 6’sında digital dermatitis tespit edilmiştir. Amory ve ark. (12)’nın süt sığırlarında yaptıkları çalışmada en fazla görülen lezyonların taban ülseri (%27), beyaz çizgi ayrılması (%20), digital dermatitis (%16), ökçe çürüğü (%8) olarak bildirmiştir.

Sığırlarda en fazla görülen deforme tırnak yapıları ise sivri tırnak (ST), makas tırnak (MT), burulmuş tırnak (BT), yayvan geniş dolgun tırnak, dolgun tırnak (DT) olarak bildirilmektedir ^11,13-15.

Bu çalışmada Malatya ilinde ve ilçelerinde bulunan sığırlarda görülen ayak hastalıkları prevalansının belirlenmesi ile koruyucu önlemler ve sağaltım yönünden yetiştiricilerin bilinçlendirilerek ekonomik kayıpların en aza indirilmesi amaçlanmıştır.

Bu çalışmanın materyalini; Malatya ili ve ilçelerindeki ayak hastalıkları yönünden araştırılan değişik ırk, yaş ve ağırlıktaki 7040 baş sığır oluşturdu.

Ziyaret edilen işletmeler de ahır ve barınaklar hayvan refahı yönünden incelendi. Hayvanların tırnakları gözden geçirildi. Hasta olanlar tespit edilip muayene edildi. Ayak hastalıkları ve tırnak deformasyonları bulunan hayvanların kayıtları tutuldu. İşletmelerdeki muayene ve sürü gözlem formu ile elde edilen veriler ışığında, ayak hastalığı yönünden sığırların sayısı, oranı, ırkı, yaşı ve hastalıkların dağılımı belirlendi.

Bir ile beş baş sığır bulunduran küçük aile işletmelerinde hayvanların meraya salınmasından sonra tırnakların kendiliğinden aşınacağı düşüncesi ile tırnak bakımının yapılmadığı görüldü. Bir kısım işletmelerde ise, uzayan tırnakların çevrede bulunan ehliyetsiz kişilere kestirildiği öğrenildi. Ancak bu işlemden kısa bir süre sonra hayvanların topalladığı belirtildi. Hatta bazen süt sığırı yetiştiricileri tırnak kesiminden sonra hayvanlarının süt verimlerinin azaldığını, iştahsız olduklarını ve kilo kaybı olduğunu bildirdiler.

Besi çiftliklerinde ise hayvanların ahırlarda bağlı olarak tutuldukları saptandı. Sığır yetiştiricileri genellikle ayak hastalıklarının konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları görüldü. Hayvanların topallayan ayaklarına bilinçsiz bir şekilde ilaçlı su dedikleri yanmış motor yağ döktüklerini, bazen topallığın kendiliğinden iyileştiği bilgisini verdiler.

Ziyaret edilen işletmelerin sadece 6 tanesinde ayak dezenfektan banyosu için havuz bulunduğu görüldü. Bazı yetiştiriciler düzensiz de olsa ayak banyolarını kullandıklarını bildirdiler. Bir kısım hayvan sahiplerinin de ahır girişine sönmüş kireç döktükleri tespit edildi. Araştırmada bazı yetiştiricilerin hayvanlarına sadece yalama taşı verdikleri öğrenildi.

İşletmelerin genellikle yem maddesi olarak saman, arpa, buğday, şeker pancarı küspesi ve silaj kullanıldığı görüldü. Bazı aile işletmelerinde hayvanlara sadece taze ve kurutulmuş yonca verildiği bilgisi alındı.

Araştırmanın materyalini oluşturan hayvanların ırklara göre dağılımında %0.92’unu montofon, %75.05’ini holstain, %22.86’sını simental, %0.28’ini yerli, %0.36’sını ise melez ırktan olduğu görüldü (Tablo 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Gözlemde bulunulan sığırların ırklara göre dağılımı

Ayak hastalıklarının Irka göre dağılımına bakıldığında en çok %16.52 ile simental ırkı sığırlar da, en az olarak %2.61 ile montofon ırkında saptandı (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Sığır ırklarında ayak hastalıklarının görülme oranı

Ayak hastalığı bulunan hayvanların %15.46’nın erkek, %84.54’nün ise dişi hayvanların oluşturduğu anlaşıldı (Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Tırnak hastalığı görülen hayvanların cinsiyete göre dağılımı

Topallık semptomunun oluşmasına yol açan lezyonların %16.84’nün ön ayaklara, %83.15’nin arka ayaklarda yerleşmiş olduğu belirlendi (Tablo 4).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Olguların ön-arka, sağ-sol ile lateral-medial Tırnaklara Göre lokalizasyonu

Muayene edilen sığırların, arka tırnak lezyonlarının çoğunluğunun lateral tırnaklarda (n=262), ön tırnak lezyonlarının ise genellikle medial tırnaklarda (n=72) lokalize olduğu saptandı.(Tablo 4). Yapılan araştırmada deformasyon bulunan tırnaklarda aynı zaman da ayak hastalıklarının birlikte seyrettiği, bu oranın %34.31 olduğu saptandı. (Tablo 5).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Ayak hastalığı, deformasyon ve deformasyonla birlikte ayak hastalığı saptanılan tırnakların dağılımı

Çalışmada en fazla görülen tırnak deformasyonları MK, ST ve BT’dir (Tablo 6). Hayvanlarda deforme tırnaklar ile birlikte seyreden ayak hastalıkları tespit edildi. ST deformasyonuyla birlikte seyreden ayak hastalıkları %52.7’lik oranıyla en fazla görülürken, %2.7’lik oranla da en az ayrık tırnak deformasyonu saptandı (Tablo 7).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Sığırlarda saptanan deforme tırnakların dağılımı

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 7: Deforme tırnak yapılarıyla birlikte gelişen ayak hastalıklarının

Araştırmada tespit edilen ayak hastalıklarından en fazla %19.04 ile interdigital dermatitis, en az görülen hastalık olarak %1.15 ile yan duvar ulkusu saptandı (Tablo 8).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 8: Ayak hastalıkları dağılımları

Malatya yöresinde karşılaşılan ayak hastalıklarının en çok %46.68’i kış aylarında görülürken, daha az olarak %14.21’i yaz aylarında görüldü (Tablo 9).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 9: Hastalıkların mevsimlere dağılımı

Olguların Malatya yöresinde dağılımı yapıldığında Yeşilyurt ilçesinde ayak hastalıkları olgularının (%22.10) en fazla görülen bölge olduğu, Pötürge ve Doğanşehir ilçelerinde (%3.70) ise az oranlarda ayak hastalıkları olguları tespit edildi (Tablo 10).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 10: Olguların Malatya yöresindeki dağılımı

Yapılan bir çalışmada ¹⁶ incelenen 1688 sığırda ayak hastalıklarının ırklara göre dağılımında holştayn 68(%4.02), montafon 45(%2.66), simental 10(%0.59), yerli 53(%3.13), melez 33’ü (%1.95) bildirilmiştir. Canpolat ve Bulut ¹⁷’un Elazığ ve yöresinde yürüttükleri çalışmada değerlendirdikleri 3600 vakada ayak hastalıklarının ırklara göre dağılımı incelendiğinde 98’i (%2.72) simental, 128’i (%3.55) holstein, 145’i (%4.02) montafon, 133’ü (%3.69) melez, 113’ü (%3.13) yerli sığırda görülmüştür.

Bu çalışmada saptanan 195 olgunun ırklara göre dağılımı incelendiğinde holsteinlerde 92 %47.17) olgu, montofonlarda 34(%17.44) olgu, yerli ırklarda 20(%10.26) olgu, simentallerde 24(%12.30) ve melez ırklarda 25(%12.83) olgu olarak tespit edilmiştir. Diğer çalışmalarda ^11,14 holstein ırkı sığırlarda ayak hastalıkları en fazla görülürken, çalışmada da simental ırkı sığırlarda daha fazla ayak hastalığı tespit edilmiştir. Bu çalışmalardan kültür ırkı sığırların yerli ve melez ırklara göre vücut ağırlıklarının fazla olması ve Türkiye’deki ayak hastalıklarına karşı daha dirençsiz olduğu sonucu çıkarılmaktadır.

Elazığ ve çevresinde yapılan bir çalışmada ^17, incelenen 3600 sığırda 31(%0.86) olguda interdigital dermatitis, 23(%0.63) olguda beyaz çizgi hastalığı, 38(%1.05) olguda erosio ungulae, 19(%0.52) olguda ökçe apsesi, 28(%0.77) olguda interdigital hiperplazi, 41(%1.13) olguda pododermatitis aseptica diffusa, 24(%0.66) olguda pododematitis septica, 29 (%0.80) olguda pododermatitis circumscripta, 21(%0.58) olguda digital dermatitis, 28(%0.77) olguda fissura ungulae, 47(%1.30) olguda interdigital flegmon bildirilmiştir.

Şındak ve ark. ³’nın, Şanlıurfa ve yöresinde yaptıkları çalışmada kapalı ahır sistemiyle yetiştiricilik yapılan işletmelerdeki 81 olguda 21(%27.63) taban eziği, 16(%21.05) interdigital flegmon, 2(%2.63) horizontal tırnak çatlağı olgusu, 3(%3.95) rusterholz ulkusu, 15(%19.74) yumuşak ökçe çürüğü, 14(%18.42) beyaz çizgi ayrılması saptanmıştır.

Özsoy ve ark. ^11, postmortem yaptıkları bir çalışmada 112 sığıra ait 448 ayak incelenmiştir. İncelenen hayvanların ayaklarından 12’sinde beyaz çizgi lezyonu, 29’unda ökçe çürüğü, 4’ünde interdigital panarisyum, 6’sında digital dermatitis tespit edilmiştir. Amory ve ark. ¹²’nın süt sığırlarında yaptıkları çalışmada en fazla görülen lezyonların taban ülseri (%27), beyaz çizgi ayrılması (%20), digital dermatitis (%16), ökçe çürüğü (%8) olarak bildirilmiştir.

Bu çalışmada ise 33(%19.07) interdigital dermatitis, 8(%4.62) erosio ungulae, 2(%1.15) ökçe apsesi, 7(%4.04) interdigital hiperplazi, 13(%7.51) interdigital flegmon, 12(%6.94) pododermatitis aseptica diffusa, 5(%2.89) pododermatitis circumscripte, 3(%1.75) pododermatitis septica, 11(%6.35) fissura ungulae, 3(%1.75) podoartritis prulenta, 27 (%15,60) ökçe eziği, 2(%1,15) yan duvar ulkusu, 24 (%13,89) beyaz çizgi hastalığı, 23(%13,29) digital dermatitis tespit edilmiştir.

Yavru ve ark. ^18, topallık bulunan 100 ayak üzerinde yapmış oldukları incelemede ayakların 84’ünde tırnak bozukluğu saptamıştır. Bunların 57’sinde aşırı uzama, 6’sında burulmuş tırnak, 7’sinde küt tırnak, 3’ünde makas tırnak tespit edilmiştir. Yapılan bu çalışmada ST, KT, AT, MT, BT, YGT, DT olmak üzere toplam 252 deforme tırnak olgusu saptanmıştır.

İstanbul ve Tekirdağ bölgesinde yapılan araştırmada bozuk tırnak oranı %12.6 olarak belirlenmiştir. Bu oranın sütçü ırklarda %18-20 oranında olduğu ifade edilmiştir ¹⁹. Araştırmacılar ^4,20 ST, BT, YGT bozukluğunun en fazla görülen deforme tırnak olduğunu belirtmişlerdir. Sağlıyan ve Ünsaldı ¹⁶ değerlendirdikleri 1688 hayvandan 11(%0.65) olguda AT, 132(%0.07) olguda ST, 8(%0.47) olguda KT, 24(%1.42) olguda YGT, 43(%2.54) olguda BT, 21(%1.24) olguda MT tespit etmişlerdir.

Şındak ve ark. ^3, Şanlıurfa ve yöresinde yürüttükleri çalışmada kapalı sistem yetiştiricilik yapılan işletmelerdeki 81 olguda 8(%9.87) BT, 8(%9.87) MT, 20’sinde (%24.69) ST belirlemişlerdir. Yarı kapalı sığır işletmelerdeki 1463 olguda 8(%0.54) BT, 4(%0.27) vakada ST tespit edilirken aile işletmelerinde 2888 olguda 8(%0.27) MT saptamışlardır.

Malatya yöresinde yürütülen bu çalışmada ise yalnız tırnak deformitesi tespit edilen toplam vaka sayısı 252’dir. Bunların dağılımına bakıldığında 9(%3.57) AT, 75(%29.76) ST, 67(%26.58) BT,17 (%6.74) YGT, 77(%30.55) MT, 7(%2.77) KT olarak bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda ^3,4 ST ve BT deformitesinin fazla görüldüğü görülmektedir. Bu çalışmada ise ST diğer deformitelere göre daha fazla görülmüştür.

Bölgelerde ayak hastalıklarının prevalansına yönelik çalışmalar ^1,3,8-10 hastalıkların saptanması, etiyoloji ve tedavi yaklaşım şeklinin ortaya konması açısından veteriner hekim ve yetiştiricilere kolaylık sağlayacağı vurgulanmıştır. Şanlıurfa sığır ayak hastalıkları ile ilgili bir çalışmada ^5, kapalı sistem yetiştiricilik yapılan işletmelerde %93.8, yarı açık işletmelerde %3.9, küçük aile işletmelerinden ise %0.03 rahatsızlık saptanmıştır. Bu oran araştırmadaki tüm hayvanlar dikkate alındığında oran %3.2 olarak belirlenmiştir. Elazığ ve yöresinde yaptılan bir çalışmada karşılaşılan ayak hastalıklarının yıllık prevalansı %17.1 olarak belirlenmiştir ¹⁷. Sağlıyan ve Ünsaldı ^16, Tunceli yöresinde yaptıkları çalışmada ayak hastalıklarının prevalansını %12.38 olarak saptamışlardır. Özsoy ve ark. ¹¹. postmortem incelenen 441 ayakta 159(%36) lezyon belirlenmiştir. Maitti ve ark. ^21, yaptıkları çalışmada ayak hastalıkları prevalansını % 9.46 olarak bulmuşlardır. Araştırmacılar İngiltere’de süt işletmelerinde yıllık topallık insidensinin %4.7-30’a kadar değiştiğini bildirmektedirler ²². Russell ve Shaw ²³ sığırlarda topallığın yıllık insidensinin %5.5 olduğunu saptamışlardır.

Bu araştırmada toplam 7040 hayvan kontrol edilmiştir. Hayvan sahiplerinden alınan anamnez, tırnak muayenesi ve sürü gözlem formu ışığında 647 olgu tespit edilmiştir. Ayak Hastalıkları prevalansının da %9.19 olduğu belirlenmiştir.

Sonuç olarak, Malatya yöresi sığırlarında karşılaşılan ayak hastalıkları prevalansı %9.19 olarak saptanmıştır. Bu çalışmadan elde edilen veriler dikkate alındığında Malatya yöresi işletmelerinin daha iyi ve verimli hayvan yetiştiriciliği için tırnak deformasyonları ve ayak hastalıkları konusunda bilinçlendirilmeli ve bu konuda Veteriner Hekim hizmetlerinden daha fazla yararlanılması gerektiği kanaatindeyiz.

1) Özcan S, Pamuk K. Afyonkarahisar ve çevresinde sığır ayak hastalıklarının prevalansı. Kocatepe Vet J 2009; 2: 15-19.

2) Alkan İ, Boynukara B, Gençcelep M. Van ve yöresinde sığır ayak hastalıklarının yayılışı, nedenleri ve sağaltımı üzerine bir araştırma. YYÜ Vet Fak Derg 1993; 4: 87-95.

3) Şındak N, Keskin O, Selçukbiricik H, ve ark. Şanlıurfa ve yöresinde sığır ayak hastalıklarının prevalansı. YYÜ Vet Fak Derg 2003; 14: 14-18.

4) Görgül O. Sığırlarda tırnak bakımı ve ayak hastalıkları sebep ve sonuç ilişkiler. UÜ Veteriner Fakültesi Derg 1988; 7: 37-34.

5) Slipper Foot http://www.merckvetmanual.com/mvm/ index.jsp? cfile= htm/bc/ 90525.htm/10.11.2015.

6) Whitaker DA, Kelly JM, Smith EJ. Incidence of lameness in dairy cow. Vet Rec 1983; 136: 537-540.

7) Andersson L, Lundstrom K. The influence of breed, age, body weight and season on digital diseases and hoof size in dairy cow. Zentralblatt für Veterinarmedizin A 1981; 28: 141-151.

8) Prentice D, Neal P. Some observations on the incidence of lameness in dairy cattle in west Cheshir. Vet Rec 1972; 91: 1-7.

9) Clarkson MJ, Downham DY, Faul WB, et al. Incidence and prevalance of lameness in dairy cattle. Vet Rec 1996; 138: 563-567.

10) Yurdakul İ, Şen İ. Sivas ve yöresinde sığır ayak hastalıkları prevalansının belirlenmesi. Harran Üniv Vet Fak Derg 2018; 7: 51-55.

11) Özsoy S, Özer K, Arun S. Sığır ayaklarının postmortem makroskopik ve histopatolojik olarak değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Vet Fak Derg 2002; 28: 447-458.

12) Amory JR, Barkert NR, Blowey RW, Green,LE. Lameness in Ruminats.13th International Symposium and 5th Conference, Maribor, Slovenija, 11-12 February 2004.

13) Moldovan M, Moga-Manzat R, Bolte S, Tataru D. Bacteroides nodosus isolated from cows with interdigital dermatitis. Institutul Agronomic Timisoara, Zootehnie si Medicina Veterinara, Lucrari Stiintifice 1986; 21: 99-102.

14) Smedegaard HH. Foot rot or chronic foot rot in cattle. The Veterinarian 1964; 2: 299-307.

15) Read DH, Walker RL, Castro AE. An invasive spirochaete associated with interdigital papillomatosis of dairy cattle. Vet Rec 1992; 130: 59-60.

16) Sağlıyan A, Ünsaldı E. Tunceli ve yöresindeki sığırlarda görülen ayak hastalıklarının prevalansı üzerine gözlemler. FÜ Sağ Bil Derg 2002; 16: 47-56.

17) Canpolat İ, Bulut S. Elazığ ve çevresinde sığırlarda görülen ayak hastalıklarının insidansı üzerine gözlemler. FÜ Sağ Bil Derg 2003; 17: 155-160.

18) Yavru N, Koç Y, Elma E, ve ark. Konya bölgesinde sığır topallıklarına neden olan ayak hastalıkları üzerine radyolojik ve histopatolojik incelemeler. SÜ Veteriner Fakültesi Dergisi 1992; 8: 3-8.

19) Yücel R. İstanbul ve Tekirdağ bölgesindeki sığırlarda görülen ayak hastalıklarının toplu bir değerlendirilmesi. İÜ Veteriner Fakültesi Dergisi 1982; 8: 47-61.

20) Samsar E, Akın F, Güzel N, ve ark. Ankara bölgesi süt ineklerinin ekstremitelerinde görülen şirurjikal hastalıklar ve bunların hazırlayıcı nedenleri. Veteriner Hekimliği Dergisi 1977; 47: 15-24.

21) Maitti SK, Parai TP, Nautiyal LP. Süt sığırcılığına organize olmuş bir çiftlikte ayak hastalıklarının insidansı. Indian Veterinary Journal 1996; 73: 341-343.

22) Abid TA, Eshoue SM, Badrany MSAL, et al. Slaughter house survey of bovine foot disorders. Indian Veterinary Journal 1989; 66: 154-157.

23) Russell AM, Rowland GJ, Shaw SR, Weaver AD. Survey of lameness in british dairy cattle. Vet Rec 1982; 111: 155-160.