Parazitozların bölgesel prevalansı büyük oranda çevresel sanitasyona, kişisel hijyene ve popülasyonun beslenme alışkanlığına bağlıdır. Çevresel sanitasyonun yetersizliği toprakla bulaşan protozoon ve helmintlerin yayılımını provake ederken, kişisel hijyenin yetersizliği de insanlar arasındaki yakın ilişkilerle Enterebiosis, Pediculosis gibi parazitlerin yaygınlığını arttırmaktadır ³. Çiğ et yenilmesi gibi beslenme alışkanlıkları ise T.saginata ve T.solium gibi parazit enfeksiyonlarının yayılımında önemli olmaktadır ⁴.

Çocuklarda bedensel ve zihinsel gelişme geriliği, yetişkinlerde ise işgücü kaybına neden olan bağırsak parazitleri genel olarak semptomsuz ve nonspesifik bulgularla seyreder. Olguların bir kısmında ishal, bulantı, kusma, karın ağrısı gibi gastrointestinal, bir diğer kısmında ise kaşıntı, döküntü gibi alerjik şikayetler görülebilmektedir ^4,5.

Ülkemizin içinde bulunduğu tropikal altı iklim kuşağının paraziter hastalık etkenlerinin gelişip çoğalmasına imkan tanıyan ekolojik şartları sağladığı bildirilmiş ve çocuklardaki bağırsak parazitlerinin önemli bir sağlık sorunu olduğuna dikkat çekilmiştir ^4,5. Bağırsak parazitlerinin yayılımında çevresel sanitasyonun, beslenme alışkanlıklarının ve kişisel hijyenin belirleyici olduğu ifade edilerek yurdumuzda bağırsak parazitlerinin prevalansının %77.8'e kadar ulaştığı bildirilmiştir ^4,6.

Laboratuvara getirilen dışkı örnekleri makroskobik ve mikroskobik incelemeye tabii tutulmuştur. Makroskobik olarak dışkının rengi, kıvamı, kan ve mukus içerip içermediği ve mevcut parazitlerin olgun şekillerinin var olup olmadığı yönünden değerlendirilmiştir. Mikroskobik olarak ise nativ yöntemle lugol damlatılarak incelenmiş, ardından formol-etil asetat konsantrasyon yöntemiyle yoğunlaştırılan sedimentten alınan bir damlanın da bakısı yapılmıştır. Mukus yoğunluğunun fazla olduğu ishalli örneklerde homojenliğin sağlanması için %10'luk KOH'den birkaç damla damlatılmış ve numune vortekslendikten sonra yoğunlaştırma işlemine tabi tutulmuştur.

Nativ incelemede saptanan protozoon, kist ve trofozoitlerin doğrulanması ve bu inceleme yönteminde gözden kaçmış olabilen etkenleri saptamak için örneklerinin tamamından iki ayrı yayma hazırlanmış ve daimi preparasyonları için Wheatley'in trikrom ve Kinyoun'un karbol fuksin boyama yöntemiyle boyanmıştır. Trikrom boyamada normal kıvamlı dışkı örneklerinin fiksasyonu için Schaudinn fiksatifi, ishalli ve mukuslu olanlarda ise polivinil alkol (PVA) kullanılmış, aynı gerekçeyle Kinyoun'un karbol fuksin boyamasında ise absolut metanolden istifade edilmiştir.

Laboratuvar dışından gelen örneklerin naklinde her numune için PVA ve Sodyum asetat asetik asit formalin (SAF) içeren iki ayrı kapaklı-sızdırmaz dışkı kabı verilmiş ve içlerindeki tespit sıvısının en fazla 1/3'ü oranında dışkının konulması hasta yakınlarına bildirilmiştir. Trikrom boyama için PVA, karbol fuksin için ise SAF'da muhafaza edilmiş numuneler kullanılmıştır. Laboratuvarda hazırlanan bütün materyallerin yoğunlaştırma, fiksasyon ve boyama işlemleri Garcia'nın ⁷ tanımladığı şekilde gerçekleştirilmiştir. Temin edilen 126 perianal bölge materyalinin sabah uyanır uyanmaz alınması için hasta yakınları ikaz edilerek yöntem tarif edilmiştir.

Hazırlanan preparatlar mikroskobun (Nikon 80İ) 10 ve 40 büyültmeli objektifleriyle incelenmiş, boyanmış olanlar ise immersiyon objektifte en az 300 mikroskop sahasına bakılarak değerlendirilmiştir.

Tablo 1'de dışkı incelemesine göre saptanan parazitlerin prevalansı gösterilmiştir. G.intestinalis %1.39, I.belli %0.37 B.hominis %0.76, E.nana %0.25, E.histolytica/dispar %0.39, E.coli %1.01, I.bütschlii %0.25, E.vermicularis %1.14 , A.lumbricoides %1.01, T.trichura %0.63, H.nana %0.25, T.saginata %0.25, T.trichura+A.lumbricoides %0.88 ve E.vermicularis+G.intestinalis %0.13 oranında saptanmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Dışkı örneklerindeki parazitlerin prevalansı

Tablo 2'de cinsiyete göre parazit varlığı gösterilmiş ve kız çocuklarının %3.53'ünde, erkek çocuklarının ise %5.18'inde en az bir parazit türü ile enfeksiyon saptanmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Cinsiyete göre parazit görülme sıklığı

Saptanan parazitlerin dağılımları ise Şekil 1'de gösterilmiştir. G.intestinalis %15.9, Isospora belli. %4.3, B.hominis %8.7, E.nana %2.9, E.histolytica/dispar %4.3, E.coli %11.6, I.bütschlii %2.9, E.vermicularis %13, A.lumbricoides %11.6, T.trichura %7.3, T.saginata %2.9, H.nana %2.9, T.trichura+A.lumbricoides %10.1, E.vermicularis+G.intestinalis %1.5 oranında belirlenmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Saptanan parazitlerin dağılımı

E.histolytica ve E.dispar arasındaki ayrımın mikroskobik yöntemlerle yapılamaması nedeniyle bu türler E.histolytica/dispar kompleksi olarak belirlenmiş, B.hominis'in sayısının bir sahada 6 ve üzerinde olduğu dışkı örneklerinde pozitif olarak değerlendirilmiştir.

Araştırmaya konu olan 0-14 yaş grubundaki yayılım Adana'da %26.5-62 ^21-23, Malatya'da ²⁸ %57.24 ve Sivas'ta ³ %67.04 olarak tespit edilmiştir. Okul öncesi 0-6 yaş grubunda Adana'da ²³ %36.1, 6-12 yaş grubunda Van'da ¹⁰ %63.9, 5-15 yaş grubunda Malatya'da ¹⁴ %58.5 yayılım oranları bildirilmiştir. İlkokul öğrencileri için Eskişehir'de ²⁰ %74.4, Van-Erciş'te ¹¹ %77.47 oranında en az bir parazit türüyle enfeksiyon tespit edilmiştir. Çalışmada ise %8.71 olarak belirlenmiştir.

E.vermicularis enfeksiyonu Doğu Anadolu'da ^6,9-11,14 %0.3-77.8, İç Anadolu'da ^18-20 %5.7-26.8, Güney Anadolu'da ²³ %18, Ege Bölgesi'nde ise ^1,24,25 % 4.6-14 oranında bildirilmiştir. Elazığ ⁶ Harput çocuk yuvasında %77.8 olarak tespit edilen enfeksiyonu Aydemir ve ark. ²⁹ Isparta'da 12 yaş altı çocuklarda %93.93 oranında tespit etmişlerdir. Prevalansın Malatya'da ¹⁴ %0.3 tespit edilmesi ise teşhislerin PAB materyalleri ile yapılmamış olmasıyla açıklanmıştır. Araştırmada ise selofanbant numunelerinin %7.9'ünde E.vermicularis yumurtası tespit edilmiştir.

Araştırıcılar T.saginata'yı %0.06-19.8 oranında bildirilmiş ^{1,6,12,18,19,23,24,} en düşük değer İzmir'de ^1, en yüksek ise Elazığ Harput'ta ⁶ kaydedilmiştir. Harput çocuk yuvasında prevalansın yüksekliği muhtemelen grup halinde tüketilen et veya et ürünlerinden kaynaklandığını düşündürmektedir. Çalışmada bu parazitin yayılımı çocuklarda %0.25 oranında saptanmıştır.

Hymenolepis nana enfeksiyonlarında en düşük yayılım İnceboz ve ark. ¹ tarafından İzmir'de %0.4 oranında bildirilmiştir. Ayaz ve Aydın ⁸ Hakkari'de %5.1, Aşçı ve ark. ⁶ Elazığ'da %6.2, Yılmaz ve ark. ¹¹ ise Van'da %9.55 oranında tespit etmiştir. Aynı parazit Malatya'da ¹⁴ %1, Sivas ¹⁹ ve Manisa'da ²⁴ %1.1 oranında tespit edilmiştir. Araştırıcılardan sadece Yılmaz ve ark. ¹² H.dimunata'yı (%0.08) tespit etmiştir. Araştırmada H.nana %0.25 oranında tespit edilmiş, H.dimunata'ya ise rastlanılmamıştır.

G.intestinalis 0-12 yaş grubunda %1.75-%24.1 olarak bildirilmiştir ^{9-12,14-16,19,23}. Yılmaz ve ark. ¹² Van'da % 1.75 oranında bildirdiği bu protozoon aynı ilde Demirli ve Arabacı ¹⁰ tarafından ise %10.7 olarak tespit edilmiştir. Aradaki farkın değişik çalışma gruplarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Aynı parazit Adana'da ^22,23 %19-24 olarak saptanmış olup yürütülen çalışmada ise %1.39 oranında bulunmuştur. Elde edilen sonuç bildirilen en düşük oran olarak saptanmıştır.

E.coli'yi Van'da Ceylan ve ark ⁹ %0.7, Yılmaz ve ark. ¹¹ ise %33.78 oranında tespit etmişlerdir. Aynı parazit Malatya'da ¹⁴ %9.3, Elazığ'da ⁶ %25.9, Sivas'ta ¹⁹ %6.8, Eskişehir'de ²⁰ %6.6, İzmir'de %0.1 ¹ oranında, Adana'da ²³ %3.1, Manisa'da ²⁴ %2.8 tespit edilmiştir. Araştırmada Kütahya'da %1.01 oranında saptanmıştır.

E.histolytica doğu illerinde ^{6,10,11,14,19} %0.61-2.3 oranında saptanırken, batı illerinde ^1,20 %2.51-6.72 olarak tespit edilmiştir. Genel olarak parazitlerin yayılımı eğitim, gelir düzey seviyesi, altyapı, kişisel ve çevresel hijyen ve sanitasyon bilinciyle paralel olarak açıklanırken batı illerine doğru gidildikçe prevalansın yükselmesi bu duruma tezat teşkil etmektedir. Doğu illerine göre iklimi mutedil olan Manisa ve İzmir'de E.histolytica enfeksiyonlarının yüksek oranda görülmesi bölgenin iklimsel özellikleri ve araştırılan grupların farklı olmasıyla açıklanabilmektedir. İç Ege'nin iklimsel özelliklerinin görüldüğü Kütahya'da bu parazitin yayılımı E.histolytica/dispar kompleksi olarak değerlendirilerek %0.37 oranında saptanmıştır. Araştırıcıların bildirdiği sonuçlara benzer olduğu düşünülmektedir.

T.trichura Van'da ^9,11 %2.7-%4.43, Malatya'da ¹⁴ %15, Sivas'ta ¹⁹ %0.2, İzmir'de ¹ %0.04 olarak belirlenmiş araştırma da %0.63 oranında tespit edilmiştir. I.bütschlii Van'da ¹¹ %11.94, Elazığ'da ⁶ %3.7, Sivas'ta ¹⁹ %0.8, Manisa'da ^24, %0.2 oranında, Kütahya'da ise %0.25 oranında tespit edilmiştir. Yürütülen araştırmada, Isospora belli, E.nana %0.25, B.hominis ise %0.76 oranında saptanmıştır.

A.lumbricoides enfeksiyonu Malatya'da ^13,14 % 0.16-18.3, Sivas'ta ^3,19 %0.7-20.09, Eskişehir'de ²⁰ %5.7, İzmir'de ¹ %1.1, Adana'da ²² %6.4 oranında bildirilmiştir. Yılmaz ve ark. ¹¹ çocukların %77.47'sinin en az bir parazit türü ile enfekte olduğunu bildirildiği Van'ın Erciş İlçesinde bu enfeksiyonu %48.12 olarak tespit etmiştir. Aynı parazitin Hakkari'deki yayılımı ise %15.92 oranında belirlenmiştir ⁸. Genel olarak bu enfeksiyonun batı illerine doğru çocuklarda azaldığı görülmekle beraber Ayaz ve Aydın ⁸'ın Hakkari'de, doğu illerine göre nisbeten düşük sayılabilecek %15.92 oranında tespit etmeleri, çalışma grubunun sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi nispeten yüksek olarak değerlendirilen Y.Y.Ü Hakkari MYO çalışanlarının çocukları olması ile açıklamaktadır. İzmir'de İnceboz ve ark. ¹'nın bildirdiği oran %1.1 ise genel olarak bu parazit enfeksiyonunun batı illerinde daha az görüldüğünü göstermekle beraber ilimizde miks enfeksiyonlarla beraber %1.89 oranında tespit edilmiştir.

Elde edilen sonuçlar genel olarak araştırıcıların bildirdikleri oranlardan düşüktür. Sadece A.lumbricoides enfeksiyonu kısmen yüksek gözlenmiştir. Parazitozun düşük oranda tespit edilmesinin nedenleri; materyalinin temin edildiği hasta grubunun %96'sının Kamu Kurum ve Kuruluşlarında çalışan personelin çocukları olması ve buna bağlı olarak kısmen de olsa sosyal ve ekonomik yönden daha iyi şartlara sahip olmalarıyla, parazitlerin epidemiyolojisini olumsuz etkileyebilen sert karasal iklim özelliklerin Kütahya'da görülmesiyle, yöre insanının hijyen ve temizlik bilincinin yüksek ve ilin altyapı imkanlarının iyi olmasıyla açıklanabilmektedir. Araştırma-nın Kütahya'da yapılan ilk epidemiyolojik çalışma olması nedeniyle önem arz ettiği düşünülmektedir.

1) İnceboz T, Canbolat A, İnan S, Ertabaklar H, Üner A. İzmir Dr.Behçet Uz Çocuk Hastanesi'nde 1995-1996 yılları arasında saptanan bağırsak parazitlerinin dağılımı. T.Parazitol.Derg, 1998; 22(4):386-390.

2) Rozendaal AJ. Vector control, Methods for use by individuals and communites. World Health Organization. England., 1997.

3) Saygı G. Investigation of intestinal parasites in stool specimens and perianal materials. Turkiye Parazitol.Derg, 1997; 21 (1):97-103.

4) Saygı G. Temel tıbbi parazitoloji. Es-Form Ofset Ltd.Şti, Sivas, 2002.

5) Altıntaş K. Tıbbi Parazitoloji. Nobel Tıp Kitapevleri. Kozan Ofset, Ankara, 2002.

6) Aşçı Z, Seyrek A, Kizirgil A, Yılmaz M. Parasitologic investigation on 13-18 age group children at Harput Orphanage. Turkiye Parazitol.Derg, 1997; 21 (2):169-171.

7) Garcia LS, Diagnostic Medical Parasitology. Amercian Society for Microbiology 1752 N Street NW Washington, DC 20036, 2001.

8) Ayaz E, Aydın A. Hakkari'de çocuklarda saptanan helmint enfeksiyonları. T.Parazitol.Derg, 2001; 25(1):59-61.

9) Ceylan A, Yılmaz H, Tuncer O, Abuhandan M. Servisimizde yatan hastalarda barsak parazitlerinin dağılımı ve saptanan şikayetler. T.Parazitol.Derg, 1999; 23 (4): 395-400.

10) Demirli H, Arabacı F. Van ilinde 6-12 yaş grubu çocuklarda bağırsak parazitlerinin araştırılması. T.Parazitol.Derg, 2004; 28 (2): 106-109.

11) Yılmaz H, Göz Y, Bozkurt H. Erciş Ziya Gökalp İlköğretim Okulunda fasyolidaz ve bağırsak parazitozlarının dağılımı. T.Parazitol.Derg, 1999; 23 (1):28-31.

12) Yılmaz H, Türkdoğan K, Berktaş M ve ark. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji laboratuarına başvuran 14 yaş ve üzerindeki hastalarda barsak parazitlerinin dağılımı. T.Parazitol.Derg, 1997; 21 (2):49-54.

13) Çelik T, Bayındır Y, Tevfik M, Daldal N. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi Parazitoloji Laboratuarına başvuran hastalarda bağırsak parazitlerinin dağılımı. T.Parazitol.Derg, 2000; 24 (1):380-383.

14) Yorulmaz M, Durmaz R, Saygı G,. Malatya ili Tecde yöresinde 5-15 yaş grubu çocuklarda parazit sıklığı ve buna çevresel faktörlerin etkisi. T.Parazitol.Derg, 1997; 21 (2):153-158.

15) Aşçı Z, Seyrek A, Kizirgil A, Yılmaz M. A retrospective study of the distribution of Giardia intestinalis in fecal samples. T.Parazitol.Derg, 1997; 21 (2):133-135.

16) Kaplan M, Gödekmerdan A, Demirdağ K, Kuk S, Kalkan A. İlkokul öğrencilerinde barsak parazitlerinin görülme sıklığı ve eğitimin etkileri. T.Parazitol.Derg, 2002; 26 (1):56-59.

17) Duran G, Mete Ö. Bölgemizde görülen barsak parazitlerinin epidemiyolojik olarak değerlendirilmesi. T.Parazitol.Derg, 1993; 17(2):35-41.

18) Ataş AD, Alim A, Vural H, Aygan Ç, Kahraman Ö. Sivas yetiştirme yurdu çocuklarında kapro-parazitolojik bir çalışma. T.Parazitol.Derg, 1998; 22(2):147-150.

19) Özçelik S, Oğuztürk H, Değerli S ve ark. Sivas merkez ve çevre ilçelerin bazılarında ilköğretim çağı çocuklarında bağırsak parazitlerinin yaygınlığı. T.Parazitol.Derg, 2001; 25 (1):56-58.

20) Doğan N, Akgün Y. Bozan Beldesi ve çevresinde ilkokul çocuklarında bağırsak parazitlerinin araştırılması. T.Parazitol.Derg, 1998; 22(4):395-398.

21) Aras D, Tanrıverdi S, Çulha G ve ark. Adana'da üç çocuk yuvasında bağırsak parazitlerinin araştırılması. T.Parazitol.Derg, 1997; 21(1):55-57.

22) Aytaç N, Tanır F, Akbaba M. Doğankent Sağlık Ocağının 1998 yılı gaita tetkiklerinin değerlendirilmesi. T.Parazitol.Derg, 2000; 24(1):49-51.

23) Tanrıverdi S, Kara H, Azder AK, Kotlaş S, Özcan K. Okul öncesi çocuklarda bağırsak parazitlerinin dağılımı. T.Parazitol.Derg, 1998; 22(2):144-146.

24) Demirel MM, İnceboy T, Tosun Yegane S. Manisa Moris Şinasi Çocuk Hastanesi'ne Manisa merkezinden başvuran hastalarda mahallelerine göre bağırsak parazitlerinin araştırılması, T.Parazitol.Derg, 2003; 27(4):262-265.

25) Akar Ş, Üner A. İzmir'de çeşitli kurumlarda bağırsak parazitlerinin araştırılması. T.Parazitol.Derg, 2001; 25(4):353-354.

26) Kapdağlı A, Ertabaklar H, Yaman S, Ertuğ S. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji laboratuarına 2002 yılında başvuran olgulardaki bağırsak parazitlerinin değerlendirilmesi. T.Parazitol.Derg, 2003; 27 (4):31-34.

27) Arındağ G, Arpan E, Akbaba M, Alparslan NT. Sağlık ocağı koşullarında bağırsak parazitlerinin saptanması. T.Parazitol.Derg, 1994; 18(1):43-48.

28) Direkel Ş, Özerol İH, Bayraktar MR. Malatya merkezinde bağırsak parazitlerinin dağılımı. T.Parazitol.Derg, 2002; 26(1):52-55.

29) Aydemir M, Yorgancıgil B, Demirci M. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuarına başvuran hastalarda barsak parazitlerinin değerlendirilmesi. T.Parazitol.Derg, 1996; 20(1):87-90.