Gereç ve Yöntem: Araştırma materyalini Türkiye Büyük Erkekler Boks Millî Takımından toplam 29 boksör oluşturmuştur. Çalışmaya katılan antrenman grubuna Avrupa Şampiyonası öncesi Boks Federasyonu tarafından belirlenen 8 haftalık antrenman programı uygulanmıştır. Tüm boksörlerin kampın başlangıcında ve sonunda bazı fiziksel ve biomotorik parametreleri (boy, kilo, vücut kompozisyonu, dikey sıçrama, el-pençe kuvveti gibi) ile bazı oksidatif stres parametreleri (Malondialdehit, 8-isoprostan, 4-hidroksinonenal ve 8-hydroxy-2'-deoxyguanosine gibi) incelenmiştir.

Bulgular: Sporcuların kamp öncesi ve sonrası vücut ağırlığı (67,44±3,02 kg - 68,44±3,02 kg), dikey sıçrama (43,05±1,83 cm - 44,55±1,81 cm), sol pençe kuvveti (46,49±1,92 kg - 47,37±1.86 kg) ve serum 8-isoprostan (93,02±2,63 pg/ml – 82,02±3,34 pg/ml) değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı değişiklikler görülmüştür (P<0,05). Malondialdehit, 8-hydroxy-2'-deoxyguanosine ve 4-hidroksinonenal değerlerinde ise bir azalma olmasına rağmen istatistiksel açıdan bir anlamlılık bulunmamıştır (P>0,05).

Sonuç: Boksörlerin hazırlık kampı öncesinde yapılan ölçümlerinde bazı parametrelerdeki anlamlı değerlerin, Avrupa Şampiyonası öncesi boksörlerin performanslarına olumlu katkı yapacağı kanısındayız.

Fizyolojik mekanizmalar yaklaşımı iki temel sayıltıya dayanır. Bedensel faaliyetleri açıklamada mekanik ilkelerin yeterli olduğu yolundaki sayıltıdır. İkinci sayıltı ise fikir, düşünce ve benzeri zihinsel olayların bedensel faaliyetlerin bir ürünü olduğu yönündedir⁴.

Oksijen tüketiminin artması serbest radikal üretiminde artışa yol açar. Oluşan bu serbest radikaller enzimatik ve nonenzimatik antioksidanları içeren bir savunma sistemi tarafından nötralize edilir. Serbest radikaller ve antioksidanlar arasındaki dengenin bozulması oksidatif stres olarak adlandırılan durumu meydana getirir^5,6. Reaktif oksijen türleri kontrolsüz bir şekilde üretildiğinde, nükleik asit, protein ve lipit gibi biyomoleküller oksitler ve genetik bilginin (DNA) değişmesine, protein yapısının bozulmasına, enzim aktivitesinin engellenmesine ve hücresel membranların zedelenmesine neden olabilir^5,7. Düzenli yapılan egzersiz sonucunda antioksidan savunma mekanizması düzenlenmekte ve yenilenmektedir. Egzersiz yapan kişilerde hücre hasarı egzersiz yapmayan kişilere oranla daha düşüktür⁸. Düzenli antrenmanın sağlık açısından çok sayıda faydası varken, şiddetli fiziksel stresörler muhtemelen ROS üretimindeki artıştan dolayı oksidatif hasarı artırabilir⁹.

Yapmış olduğumuz bu çalışmada, Türk Boks Millî Takımı sporcularının Avrupa Şampiyonasına hazırlık kampları süresince bazı fiziksel, biomotorik ve oksidatif stres parametrelerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Boksörlerin boy uzunluğu ve vücut kompozisyon ölçümleri alınmıştır. Vücut ağırlığı, beden kitle indeksi (BKİ (kg/m2) ve Vücut yağ Oranı-VYO (%) değerleri biyoelektrik empedans cihazı (Jawon Segmental Body Composition Analyzer, model AVIS 333 Plus) ile belirlenmiştir^10,11. Boksörlerin boy ölçümlerinde hassaslık derecesi 0,01 cm olan ölçüm aracı (mezro) kullanılmıştır. Boksörlerin vücut ağırlıkları, hassaslık derecesi 0,01 olan Avis333 BİA cihazıyla çıplak ayak, şort ile ölçümleri alınmıştır. Boksörlere ayaklar bitişik ve vücut dik durumda iken beline dikey sıçrama aletinin (Takei Jumpmetre) dijital göstergeli kemeri takılarak, dikey sıçrama ölçümü alınmıştır. Ölçümler iki defa tekrarlanıp en iyi derece kaydedilmiştir¹². Boksörlerin sağ ve sol pençe kuvvetleri hassasiyeti 0.100 kg olan Takkei marka el dinamo metresi (Hand grip) ile ölçülmüştür. Elde edilen fiziksel ve biyomekaniksel parametreler bilgi toplama formuna kaydedilmiştir.

Boksörlerden kamp dönemi başlangıcında ve 8 haftalık kamp dönemi sonunda olmak üzere (sabah saat yedide aç karnına) iki kez kan örnekleri alınmıştır. Alınan kan örnekleri 4000 devirde 5 dakika santrifuj edilerek serumları ayrıştırıldıktan sonra mikro santrifüj tüplerine alınarak, analiz edilinceye kadar, bulunan -80 oC de muhafaza edilmiştir.

Serum örneklerinde lipit peroksidasyonunun bir göstergesi olan malondialdehit (MDA) seviyeleri, Karatepe’nin¹³ bildirdiği metoda analiz edilmiştir. Ticari ELISA kitleri kullanılarak serum örneklerdeki 8-isoprostan (Cat: 516351, Cayman Chemical Company, Michigan, ABD), 4-hidroksinonenal (HNE; Cat: 0903339, Cell Biolabs Inc., San Diego, ABD) ve 8-hydroxy-2'-deoxyguanosine (8-OHdG; Cat: 589320, Cayman Chemical Company, Michigan, ABD) düzeyleri ELISA cihazı (Elx–800; Bio-Tek Instruments Inc, Vermont, ABD.) yardımıyla tespit edilmiştir.

Kamp öncesinde deneklerden elde edilen veriler ve laboratuar sonuçları kovaryet (ortak değişken) olarak kullanıldı. Kamp sonu elde edilen verilerdeki rölatif (göreli) değişiklikler, SAS¹⁴ paket programında analiz edildi. Meydana gelen değişikliklerin anlamlılık düzeyi “0.05” düzeyinde anlamlık katan Paired t (eşleştirilmiş) testi kullanılarak belirlendi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Boksörlerin yaş (yıl), boy (cm) ve spor yaşı ölçümleri.

Boksörlerin vücut ağırlığı değerleri kamp öncesi 67,44 kg ve sonrası 68,44 kg olarak bulunmuştur. Boksörlerin kamp öncesi ve sonrası dönemde vücut ağırlıkları arasında anlamlı bir fark bulunurken (P<0,0002), vücut yağ oranı (% 12,32 ve % 12,33) ve BKI (22,11 kg/m² ve 22,19 kg/m²) değerleri arasında anlamlı bir fark tespit edilmemiştir (P>0,05).

Boksörlerin kamp öncesi ve sonrası dikey sıçrama değerleri arasında istatistikî bir fark bulunmuştur (43,05 cm ve 44,55 cm, P<0,0001). Kamp öncesi ve sonrası dönemde boksörlerin sağ pençe kuvvet değerleri (49,86 kg ve 50,37 kg) arasında anlamlı bir fark bulunmazken (P>0,05), sol pençe kuvvet değerleri (46,49 kg ve 47,37 kg) değerleri arasında anlamlı bir fark belirlenmiştir (P<0,0003; Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Boksörlerin kamp öncesi ve kamp sonrası fiziksel ve biomotorik parametreleri.

Boksörlerin kamp öncesi ve sonrası oksidatif stres parametreleri incelendiğinde oksidatif stres parametreleri arasındaki değişim gözlemlenmiştir. Buna göre; MDA, 8-OHdG ve 4-HNE için kamp öncesi ve sonrası yapılan ölçümlerde değerlerde düşme gözlemlenmesine rağmen bu değişim istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (P>0,05; Tablo 3). Bununla birlikte, 8-isoprostan değeri kamp öncesi dönemde (93.02 pg/ml) kamp sonrası döneme (82.02 pg/ml) göre daha yüksek olarak tespit edilmiştir ve bu fark anlamlı bulunmuştur (P<0.002; Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Boksörlerin kamp öncesi ve sonrası oksidatif stres parametreleri.

Çalışmamıza katılan boksörlerin boy ortalaması ise 174,40 cm. olup boy aralığı 165 cm ile 190 cm arasındadır. Bu farklılık sıklet sporlarında meydana gelen kilo farklılığından kaynaklanmaktadır. Çınar ve ark.,¹⁵ Türk Boks Millî Takımının boy ortalamasını 177,46 cm, Ukrayna Boks Millî Takımının boy ortalamasını ise 178,07 cm bulmuştur¹⁶. Benzer çalışmalarda, Azerbaycan Boks Millî Takımının boy ortalaması 163,30 cm ve Gürcistan Boks Millî Takımının boy ortalaması 180,11 cm olarak tespit edilmiştir¹⁷. Özellikle, elit seviyedeki boksörlerin 20-30 yaşları arasında olduğu, boksta optimal başarı devresinin 21-25 yaş/yıl ve olgunluk ve üst düzey devresinin 26-28 yaş/yıl aralığında olduğu belirtmektedirler¹⁸.

Araştırmamızdaki boksörlerin spor yaşı yaş ortalaması 9,65 yaş/yıl olup spor yaş aralığı ise 2 yaş/yıl ile 15 yaş/yıl arasındadır. Konuyla ilgili bazı araştırmalar da Türk Boks Millî Takımının spor yaşı ortalaması 8,52 yaş/yıl, Ukrayna Boks Millî Takımının spor yaşı ortalamasını ise 9,70 yaş/yıl olarak tespit edilmiştir¹⁵. Bu çalışma sonuçları da çalışmamızla benzerlik göstermektedir.

Sporda performansın belirlenmesinde etkin kriterlerden biriside vücut ağırlığıdır¹⁸. Araştırmamıza katılan boks grubunun vücut ağırlık ortalamasında, kamp öncesi (67,44 kg) ve sonrası (68,44 kg) değerlerinde oluşan artış anlamlı bir farklılıklar meydana getirmiştir (P<0.05). Avrupa Şampiyonasına hazırlık öncesi yapılan kamp çalışmalarında beslenme yoğunluğu yüksek olmaktadır. Maçların ileri bir tarihte olması ve boksörlerin kilo kaygısından uzak olmaları da bu artışın nedenlerden biri olarak açıklanabilir.

Karşılaştırma yapılan benzer çalışmalara baktığımızda; Türk Boks Millî Takımının vücut ağırlık ortalaması 71,91 kg, Ukrayna Boks Millî Takımının vücut ağırlık ortalaması 72,72 kg^15, Gürcistan Boks Millî Takımının vücut ağırlık ortalaması 70,73 kg olarak bulunmuştur¹⁷. Bu sonuçlarla oluşan farklılık, ağır sıklet sporcularının çok ağır olmamalarından ve diğer sporcularında kendi sıkletlerini koruduklarından kaynaklandığını söyleyebiliriz.

Araştırmamıza katılan boks grubunun kamp öncesi % 12,32 ve sonrası % 12,33 olan vücut yağ oran ortalamasında istatistiksel olarak farklılıklar bulunmamıştır. Elit boksörlerin değerleri karşılaştırıldığında; Ukrayna Boks Millî Takımının vücut yağ oran ortalaması % 13,40^15, Azerbaycan Boks Millî Takımının vücut yağ oran ortalaması % 10,29, Türk Boks Millî Takımının vücut yağ oranı ortalaması % 13,16 olarak bulunmuştur¹⁶. Vücut yağ oran (%) ortalaması değerlerindeki bu artış, antrenman dönemindeki beslenmelerine bağlı olarak vücut ağırlığındaki artışlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz.

Araştırma grubunu oluşturan boksörlerin BKI değerlerini incelediğimiz zaman, kamp öncesi 22,11 ve kamp sonrası 22,19 olarak bulunmuştur. Bu ölçümler arasında öntest ve sontest değerleri arasında bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa rastlanamamıştır (P>0,05). Araştırma sonuçlarını diğer araştırma sonuçları ile karşılaştırdığımızda Çınar ve ark.,¹⁵ Türk ve Ukrayna Boks Millî Takımları üzerine yaptığı çalışmasında; Türk Boks Millî Takımının BKI ortalamasını 22,83 Ukrayna Boks Millî Takımının BKI ortalamasını ise 21,66 olarak tespit etmiştir. Savucu ve ark.,¹⁹ elit hentbolcu ve basketbolcular üzerine yaptığı çalışmasında elit hentbolcuların 21,68 basketbolcuların BKI değerlerini ise 20,10 olarak bulmuştur. Cohen ve ark.,²⁰ yine tenisçiler üzerinde yaptıkları çalışmalarında beden kitle indekslerini 22,3 olarak bildirmişlerdir. Benzer şekilde elit sporcular üzerinde yapılan BKI endeks ölçümleri ile çalışma bulgularını karşılaştırdığımız zaman benzer sonuçlar gösterdikleri gözlenmektedir.

Boksörlerin dikey sıçrama (cm) parametresini incelediğimizde; kamp öncesi 43,05 cm ve sonrası değerinin 44,55 cm olduğu görülmüştür. Kamp öncesi ve sonrası değerler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur (P<0,05). Millî takım boksörleri üzerinde yapılan benzer çalışmalarda Türk Boks Millî Takımının farklı dönemlerde yapılan dikey sıçrama değerleri ölçümlerinde 39,57 cm, 43,45 cm, 47,82 cm gibi benzer değerler tespit edilmiştir^15,16. Diğer ülke değerleri ile karşılaştırdığımızda ise Azerbaycan Boks Millî Takımının dikey sıçrama ortalamasını 39,16 cm^16, Gürcistan Boks Millî Takımının dikey sıçrama ortalamasını 40,66 cm¹⁷ ve Ukrayna Boks Millî Takımının ortalama değerleri 45,33 cm olarak tespit edilmiştir¹⁵. Sonuçlar karşılaştırıldığı zaman dikey sıçrama değerleri açısından Azerbaycan ve Gürcistan Boks Millî Takımlarının daha iyi değerlere sahip olduğu ve Ukrayna Boks Millî Takımıyla benzer özellikler gösterdiği belirlenmiştir.

Kuvvet parametresinden sağ pençe kuvvet (kg) ortalaması kamp öncesi 49,86 kg ve sonrası 50,37 kg olarak bulunmuştur. Sağ Pençe kuvvetinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır. Konuyla ilgili diğer çalışmalara baktığımızda; Türk Boks Millî Takımının sağ pençe kuvveti 52,20 kg, Ukrayna Boks Millî Takımının sağ pençe kuvveti 54,51 kg olarak belirtilmiştir¹⁵.

Sol pençe kuvvet (kg) ortalamasına baktığımızda ise; kamp öncesi 46,49 kg ve sonrası 47,37 kg olarak tespit edilmiştir. Bu parametre açısından ön test ve son test değerleri istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P<0,05). Çakmakçı^17, 12 haftalık antrenman programı uyguladığı çalışmasında boksörlerin el pençe kuvveti ön test değerlerini 43,23 kg, son test değerlerini 43,54 kg olarak bulmuş ve anlamlı artışlar kaydetmiştir. Bu değerleri farklı millî takım boksörleri ile karşılaştırdığımızda; Türk Boks Millî Takımının sol pençe kuvvetini 51,48 kg, Ukrayna Boks Millî Takımının sol pençe kuvvetinin 52,29 kg olduğunu görmekteyiz¹⁵. Sol pençe kuvvet ortalamasındaki anlamlı farklılığın kamp dönemlerinde yapılan antrenman programıyla ilişkili olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü takımı oluşturan boksörlerin çoğunun düz gard olması nedeniyle antrenmanlarda sol ön kolunu devamlı çalıştırması bu anlamlılığın nedeni olarak düşünülmektedir.

Boksörlerin kamp çalışmaları boyunca bazı oksidatif stres parametreleri incelenmiştir. Literatürdeki çalışmalara baktığımızda; fiziksel egzersizlerin oksidatif stresi arttırdığı ve vücutta homeostasiz aksamasına neden olduğunu görmekteyiz. Bunun yanında egzersizin türü, süresi, yoğunluğu ve seçilmiş bazı biyolojik belirleyiciler (biomarker) gibi birçok faktör oksidatif strese etki edebilmektedir^21,22. Bu nedenle lipit peroksidasyon ürünleri sıklıkla oksidatif stresin biyolojik belirleyicileri olarak kullanılmaktadır. Lipit peroksidasyonu nispeten istikrarlı ayrışma sonunda malondialdehit (MDA), isoprostanlar ve 4hydroxy-2-(HNE) gibi çeşitli ürünleri meydana getirir. Bu ürünlerde oksidatif stresin dolaylı bir göstergesi olarak plazma ve idrarda ölçülebilmektedir²³.

Araştırmamıza katılan boks grubunun MDA ortalaması kamp öncesi 0,44 µmol/L ve sonrası 0,39 µmol/L değerler olduğu, değerler arasında kamp öncesi ve sonrası azalma görülmüştür. Ancak bu azalma istatistiksel olarak bir anlam ifade etmemektedir (P>0,05). Literatürde boks gibi çeşitli mücadele sporlarında çalışmamıza benzer sonuçlar mevcuttur. Çalışmamıza benzer bir hazırlık periyodu antrenman programı sonrasında (kuvvet antrenmanı + teknik beceri antrenmanı + judo), antrene genç judocularda MDA değerinde anlamlı bir etki bulunamamıştır²². Özal^6, 2 ay boyunca düzenli olarak antrenman yapan güreşçilerin MDA seviyelerini incelemiş, çalışma öncesi değeri 0,59 µmol/L ve sonrasını ise 0,26 µmol/L olarak anlamlı bulmuştur. Bunun yanında 12 haftalık Tae-bo ve düzenli judo antrenman programları sonrasında kandaki oksidatif stres belirleyicilerinde farklı metabolik gereksinimden kaynaklanan bir artış meydana geldiği görülmüştür^22,24.

Türk Millî Takımı boksörlerinin bazı oksidatif stres parametrelerini incelediğimiz çalışmamızda; oksidatif stresin güvenilir bir belirteci olan 8-ISO (8-isoprostan) değerlerinde kamp öncesi 93,02 pg/ml ve kamp sonrası 82,02 pg/ml oluşan azalma istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P<0,05). Literatür incelendiğinde; egzersiz ve 8-isoprostan değerleri ile ilgili herhangi bir çalışma bulgularına rastlanılmamıştır. Isoprostanlar hücre membran fosfolipitlerinden siklooksijenazdan bağımsız olarak in vivo üretilen serbest radikal benzeri bileşiklerdir. 8-isoprostan PGF2α serbest radikallerin katalizasyonu sonucu araşidonik asit peroksidasyonundan, siklooksijenazdan bağımsız olarak oluşan serbest radikal benzeri bileşiktir²⁵.

8-OHdG ng/ml (8-hydroxy-2'-deoxyguanosine) parametresini incelediğimizde, değer ortalaması kamp öncesi 1,65 ng/ml ve sonrası 1,55 ng/ml olduğu, değerler arasında kamp öncesi ve sonrası bir azalma görülmüştür. Ancak bu azalma istatistiksel olarak bir anlam ifade etmemektedir (P>0,05). Bu parametre üzerinde yapılan araştırmalar incelendiğinde; şiddetli fiziksel aktivitenin elit seviyedeki sporcularda oksidatif DNA hasarına neden olduğu görülmektedir. Ancak tekrarlı ve şiddetin azaldığı egzersizlerin 8-OHdG’in artışına neden olmadığı bunun yerine oksidatif DNA hasarın normalizasyonunu sağlayan bir adaptasyon olduğu görülmektedir²⁶. Çalışmamızdaki boksörlerin kamp dönemi programı da Avrupa Şampiyonasına hazırlık çalışmalarını içeren dönemlerden oluşmaktadır. Kamp başındaki şiddet yoğunluğu kampın sonlarına doğru azaltılmıştır. İstatistiksel bir anlamlılık olmaması da buna bağlanmaktadır. Benzer bir çalışmada, Radak ve ark.^26, şiddetli bir program uyguladıkları sporcuların 8-OHdG içeriğinin başlangıçta anlamlı bir artış gösterdiğini ancak program sonunda azalmaya başladığını bulmuşlardır. Düzenli güreş antrenmanları yapan sporculardan elde edilen bulgulara göre; 8-OHdG değeri sedanter bireylere göre daha düşük olarak ve anlamlı bulunmuştur²⁷. Asami ve ark.,²⁸ kan örneklerindeki 8-OHdG değerini antrene olamayan bireylerle karşılaştırdığı araştırmasında, sporcuların değerlerini daha düşük (2,4 ng/ml) olarak bulmuştur. Bu sonuçlar, fiziksel aktivitenin insan lökositlerindeki oksidatif DNA hasarının azalmasında daha hızlı ve uzun aralıklı olduğunu göstermektedir²⁸.

İncelediğimiz son parametremiz 4-HNE (4-hidroksinonenal) nmol/L değerinin ortalama kamp öncesi 8,48 nmol/L ve sonrası 8,14 nmol/L olduğu, değerler arasında kamp öncesi ve kamp sonrası azalma görülmüştür (P<0,05). Ancak bu azalma da istatistiksel olarak bir anlam ifade etmemektedir. Benzer bir araştırmada, haltercilerin çalışmaları sonrası 4-HNE değeri azalmasına rağmen istatistiksel bir anlamlılık ifade etmemiştir. Artan aktiviteler sonucunda, doku hasarının özellikle kaslarda olduğu, MDA ve 4-HNE gibi parametrelerin aerobik tip egzersizleri içeren araştırmalarda benzer tepkiler gösterdiği görülmüştür²⁹. Çalışmamızda aerobik ve anaerobik tip bir program uygulanmış ve bulgulan benzer bir durum göstermiştir.

Boksörlerin Avrupa Şampiyonasına hazırlık kampı öncesi ve sonrası dönemde yapılan ölçümlerinde vücut ağırlığı, dikey sıçrama, sol pençe kuvvet değerleri ve serum 8-isoprostan parametresinde istatistiksel olarak anlamlı değişiklikler görülmüştür. Diğer değerleri incelediğimizde ise bazı parametrelerde azalma olmasına rağmen istatistiksel açıdan bir anlamlılık bulunmamıştır.

Sonuç olarak; boksörlerin hazırlık kampı öncesinde yapılan ölçümlerin değerlendirilmesi neticesinde, bazı parametrelerdeki anlamlı farklılıklar Avrupa Şampiyonası öncesi boksörlerin performanslarına olumlu yönde katkılar sağlayacağını düşünmekteyiz. Bu çalışma, kamp öncesi ve sonrasında birçok serum oksidatif parametrelerinin değerlendirilmesiyle literatüre katkı sağlayacaktır. Bununla birlikte sporcularda uzun sureli kamp ve antrenman dönemlerinin başlangıç ve sonunda oksidatif parametrelerin incelenmesini gerektiren bilimsel çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Teşekkür
Bu proje Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (FÜBAP Proje No: 2022) tarafından desteklenmiştir. Bundan dolayi FUBAP birimine, arastirmanin istaisiksel analizlerini yapan A. U. Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Armağan Hayırlı’ ya teşekkür ederim.

1) Ohhashi G, Tani S, Murakami S, et al. Problems in health management of professional boxers in Japan. Br J Sports Med 2002; 36: 346-353.

2) Zorba E, Ziyagil MA, Erdemli İ. Türk ve Rus Boks Milli Takımlarının Bazı Fizyolojik Kapasite ve Antropometrik Yapılarının Karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 1999; 1: 17-28.

3) Viviani F, Baldin F. The Somatotype of Amateur Italian FemaleVolleyboll Player. The Journal of Sports Medicine And Physical Fitness. 1993; 33: 4

4) Karakaş S, Bekçi B. Zihin-Davranış İle Beden-Organizma İlişkilerini Ele Alan Bilim Dallarının Doğuşu ve Gelişimi. Neuro Quantology, 2003: 232-265.

5) Clarkson, PM, Thompson, HS. Antioxidants What Role Do They Play In Physical Activity and Health Am J Clin Nutr 2000; 72: 637.

6) Özal M. Elit Güreşçilerde Egzersizin Ve Egzersizde Çinko Uygulamasının Antioksidan Aktivite Üzerine Etkisi. Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2008.

7) Matsuo M, Kaneko T. The Chemistry of Reactive Oxygen Species and Related Free Radicals, Free Radicals in Exercise and Aging In: Radak Z. (Editor). Human Kinetics. USA: 2000: 1-33.

8) Pittaluga M, Parisi P, Sabatini S, Ceci R, Caporossi D, Catani MV, Savini I, Avigliono I. Cellular and biochemical parameters of exercise-induced oxidative stress: Relationship with training levels. Free Radical Research 2006; 40: 607-614.

9) Vollaard NB, Shearman JP, Cooper CE. Exercise-induced oxidative stress: myths, realities and physiological relevance, Sports Med 2005; 35: 1045-1062.

10) Lukaski HC. Regional bioelectrical impedance analysis applications in health and medicine. Acta Diabetol Suppl Oct 2003; 40(1): 196-199.

11) Aslan C, Ceviz D. Ev Hanımı ve çalışan kadınların obezite prevalansı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (Tıp) 2007; 21(5): 211-220.

12) Günay M, Tamer K, Cicioğlu İ. Spor Fizyolojisi ve Performans Ölçümü. Ankara: Gazi Kitap Evi, 2010: 451-454, 545.

13) Karatepe, M. Simultaneous Determination of Ascorbic Acid and Free Malondialdehyde in Human Serum by HPLC–UV, Lcgc North America. 2004; 22(4): 362-365.

14) SAS Institute, SAS® User’s Guide: Statistics. SAS Institute Inc, Cary, NC. 2002.

15) Çınar V, Biçer Y, Pala R, Savucu Y. Türk ve Ukrayna boks milli takımının bazı fiziksel uygunluk değerlerinin karşılaştırılması. e-Journal of New World Sciences Academy. 2009; 4(3): 154-161.

16) Beyleroğlu M. Türkiye ve Azerbaycan A Milli Boks Takımlarının Antropometrik ve Fiziksel Yapılarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.

17) Çakmakçı O. Türkiye ve Gürcistan A Millî Boks Takımlarının Seçilmiş Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, 2000.

18) Sevim Y, Savaş S. Sporda yetenek seçimi. Bilim ve Teknik Dergisi 1993: 785-788.

19) Savucu Y, Erdemir İ, Akan İ, Canikli A. Elit Bayan Basketbol ve Hentbol Oyuncularının Fiziksel Uygunluk Parametrelerinin Karşılaştırılması. Spormetre Beden Eğitimi Spor Bilimleri Dergisi. 2006; IV(3): 111-116.

20) Cohen DB, Mont MA, Campbell KR, Vogelstein BN, Loewy IW. Upper Extremity Physical Factors Affecting Tennis Serve Velocity. The American Journal of Sports Medicine 1994; 22: 746-750.

21) Bloomer, RJ. Effect of exercise on oxidative stress biomarkers. Adv Clin Chem 2008; 46: 1-50.

22) Radovanovic D. Effects of specially designed training on functional abilities and blood markers of oxidative stress in elite judo athletes. Book of Proceedings of the World Congress of Performance Analysis of Sport VIII; Sep 3-6; Magdenburg, Germany, Otto-von-Guericke-Universität. 2008: 393-397.

23) Dalle-Donne I, Rossi R, Colombo R, Giustarini D, Milzani A. Biomarkers of oxidative damage in human disease. Clinical Chemistry 2006; 52: 601-623

24) Radovanovic D. Effects of different exercise program on blood markers of oxidative stress in young women. Fiziologia 2008; 18(3): 16-20.

25) Dut R. Astımlı çocuklarda yoğunlaştırılmış nefes havasında Oksidatif stres belirteçleri ve etkileyen faktörler. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Ankara: 2006.

26) Radák Z, Pucsuk J, Boros S, Josfai L, Taylor AW. Changes in urine 8-hydroxydeoxyguanosine levels of super-marathon runners during a four-day race period. Life Sci 2000; 66(18): 1763

27) Hamurcu Z, Sarıtaş N, Baskol G, Akpınar N. Effect of wrestling exercise on oxidative DNA damage, nitric oxide level and paraoxonase activity in adolescent boys. Pediatr Exerc Sci 2010; 22(1): 8-60.

28) Asami S, Hirano T, Yamaguchi R, Itoh H, Kasai H. Reduction of 8-hydroxyguanine in human leukocyte DNA by physical exercise. Free Radic Res. Dec 1998; 29(6): 4-581.

29) Liu JF, Chang WY, Chan KH, et al. Blood Lipit Peroxides and Muscle Damage Increased following Intensive Resistance Training of Female Weightlifters. Ann N Y Acad Sci 2005; 1042: 255-261.