Sigara teminin kolay ve yasal olması nedeniyle sık görülen zararlı alışkanlıklardandır. Dünyada yaklaşık bir milyar kişi sigara içmekte olup bu kişiler özellikle ülkemiz gibi düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır
11-13. Ülkemizin tüm kesiminde olduğu gibi, futbolcularda da sigara içme oranı oldukça yüksektir. Ülkemizde futbolcular üzerine yapılan çeşitli çalışmalarda, Göral
14 futbolcuların %54,2'sinin, Atamtürk ve arkadaşları
15'da %55,2'sinin sigara kullandıklarını belirtmişlerdir. Literatürdeki çalışmalarla benzerlik gösteren bu araştırma sonucunda, amatör futbolcuların %41,5'nin sigara kullanım alışkanlıklarının olduğu görüldü. Ayrıca sigara kullanan amatör futbolcuların %64,5'nin kendilerini sigara bağımlısı olarak hissettiklerini ifade etmişlerdir. Sigaranın sporcu sağlığı ve performansı üzerine olumsuz etkileri düşünüldüğünde gerek literatürde gerekse de bu araştırmada futbolcuların sigara kullanım alışkanlıklarının oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Nitekim tüm bu sonuçlardan farklılık gösteren ve sporcuların sigara kullanım alışkanlıklarının daha düşük olduğunu belirten çalışmalara da rastlanmıştır. Bu çalışmalarda; Öztürk
16 sporcuların %30'nun, Arıkan ve Şanlıer
17 %25,4'nün, Bilgiç ve ark.
18'da %29,4'nün sigara kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu çalışmalarda amatör futbolculara göre sigara kullanım alışkanlıklarının düşük olması, çalışma gurubundaki sporcuların branş, düzey ve kulüp farklılıklarından kaynaklandığını düşündürmektedir.
Yapılan çeşitli çalışmalarda sigaraya başlamada sosyal çevreye uyumun, merak ve özentinin etken olduğu, etkileyen kişi olarak arkadaş faktörünün önemli olduğu belirtilmektedir19-22. Bu araştırmada ise, futbolcuların sigaraya başlamalarında özellikle sosyal çevreye uyumun (%43,9) etkili olduğu, etkileyen kişi olarak da arkadaş faktörünün (%66,4) önemli olduğu belirlendi. Ayrıca merak ve özenti ile ruhsal sıkıntının da sigaraya başlamada etken olduğu görüldü. Yapılan tüm bu çalışmalar bireylerin farklı gruplar ve farklı sosyo-demoğrafik özelliklere sahip olsalar da sigaraya başlamalarında benzer etkenlerin önemli olduğu görülmektedir.
Sigara içme alışkanlığı ile bazı sosyo-demografik özelliklerin ilişkili olduğu yapılan çeşitli çalışmalarda görülmektedir23-25. Bu çalışmalardan birinde Kişioğlu ve arkadaşları24 sigara içenlerin %76,1'nin çocukluğunda babasının da sigara içtiğini belirtmiştir. Tosun25 yaptığı çalışmasında sigara içen beden eğitimi öğretmenlerinin %67,9'unun çocukluklarında evde sigara içenlerin olduğunu belirtmiştir. Çolakoğlu20 sigara içen bireylerin %34,6 sının babalarının da sigara içtiklerini belirtmiştir. Gencay26 sporcuların alkol kullanımları ile sigara içme durumlarının ilişkisi olduğunu belirtmiştir. Yapılan bu araştırma sonuçlarının literatürdeki çalışmalarla benzerlikler gösterdiği ve amatör futbolculardan; evli olanların, kırsal kesimde (köy/kasaba) yaşayanların, alkol kullananların ve küçükken evde anne babası sigara içenlerin sigara kullanım alışkanlıklarının diğerlerine göre daha yüksek oranda olduğu tespit edildi. Ergenlik çağındaki gençlerin kötü alışkanlıkları kazanması ya da bu durumun engellenmesinde en önemli etken ailedir. Ailede anne ya da babadan birinin sigara kullanımı, sporcuların adölesan dönemde anne ya da babalarını model alma, taklit etme, onlara merak ve özenti duyma gibi etkenlerle sigara kullanımına sebep olabilmektedir. Öte yandan evli olan bireylerin sorumluluklarının artması, ekonomik ve ailevi bir takım sorunların strese neden olup sigara kullanımını tetiklediği düşünülmektedir.
Sigara kullanan amatör futbolcuların %53,3'nün 18 ve sonraki yaşlarda, %24,3'nünde 15-17 yaşlarında sigaraya başladıkları görüldü. Özlü27'ye göre sigara alışkanlığı yaygın olarak, 10-20 yaş arasındaki çocukluk ve ergenlik döneminde kazanılmaktadır. Küçükkavruk28 yaptığı araştırmasında sigaraya başlama yaş ortalamasını 17.62 olarak belirtmişlerdir. Gerek yapılan bu çalışmada gerekse benzerlik gösteren diğer çalışmalarda sigara başlama yaşının özellikle 15-20'li yaşlar arasında olduğu görüldü. Bu dönemler bireylerin kişilik gelişimlerinin, bağımsızlıklarının kazanıldığı, fizyolojik ve psikolojik değişimlere bağlı olarak ruhsal sıkıntıların yoğun olarak yaşanabileceği dönem olması sebebiyle sigara eğilimlerini artırabilmektedir. Sigaraya çocukluk ve adölesan dönemlerde başlanılması, nikotin bağımlılığını artıracak ve devamında da bireyin uzun yıllar sigara içicisi ve bağımlısı olarak yaşamasına neden olabilecektir.
Sigara kullanan amatör futbolcuların %49,5'nin günde 10-19 adet sigara tükettikleri tespit edildi. Futbolcuların % 40,2'sinin antrenman ve maç öncesindeki 30 dakika kala süre içinde sigara içip maça çıktıkları, %38,3'nünde 1-2 saat kalıncaya kadar sigara içtikleri görüldü. Devre arasında ise %83,2'sinin sigara içmedikleri belirlendi. Futbolcuların önemli bir kısmının (%58,9) antrenman ve maç bitimindeki ilk 30 dakika içinde sigara içtikleri belirlendi. Tosun25 çalışmasında sigara içenlerin %46,4'nün günde 11-20 adet, Çolakoğlu20 ise %37'sinin günde “11–20 adet” sigara içtiklerini belirtmişlerdir. Bu araştırmada tespit edilen günlük sigara tüketimi Tosunun25 çalışması ile benzerlik gösterirken, Çolakoğlu20'nun çalışmasından farklılık göstermektedir. Bu durumun yaş ve ekonomik sebep gibi çeşitli sosyo-demografik özelliklerin farklılığından kaynaklandığını düşünmekteyiz. Amatör futbolcuların % 98,1'i sigaranın genel zararlarını bildiklerini ifade etmelerine rağmen %43'nün sigaranın performanslarını olumsuz etkilemediğini belirtmeleri oldukça çelişkili ve düşündürücüdür. Nitekim yapılan çalışmalar sigaranın sporcu performansını olumsuz etkilediğini göstermektedir. Bu çalışmalarda sigara içme sonucu kişinin performansının azaldığı, sigara içenlerin düşük seviyeli aktivitede bile sigara içmeyenlere göre daha fazla zorlandıkları ve sigara içenlerin içmeyenlere göre daha düşük fiziksel dayanıklılığa sahip olduğu belirtilmektedir29. Yine başka bir çalışmada sigara kullanan sporcularda daha düşük maksimum kalp hızı gözlendiği, maksimal egzersiz seviyesinde bu kişilerin egzersizi daha kısa sürede sonlandırdıkları ve performanslarının daha düşük düzeyde devam ettiği belirtilmiştir30. Fubuko ve ark.8 yaptıkları bir çalışmada sigaranın sadece aerobik gücü değil aynı zamanda anaerobik gücüde olumsuz etkilediğini, bazı bireylerin bir yıldan daha az süredir bağımlı olmalarına rağmen sigaranın onların fiziksel performanslarına ciddi hasarlar verdiğini ifade etmişlerdir. Metin ve ark.19 yaptıkları bir çalışmada fiziksel egzersiz kapasitelerinin sigarayı bıraktıktan sonra, 10 hafta gibi kısa bir sürede belirgin bir ilerleme gösterdiğini belirtmektedir. Futbolcular sigaranın zararlarını bildiklerini ifade etmelerine rağmen, sigara içmeleri ve sigara içenlerinde yarıya yakınının sigaranın performanslarını düşürmediğini belirtmeleri, aslında futbolcuların, sigaranın sporcu sağlığı ve performansına zararları konusunda yeterli bilgi sahibi olmadıklarının göstergesi olabilir. Öte yandan amatör futbolcuların yarıya yakınının günde 10-20 adet sigara tüketmeleri ile antrenman ve maça 1-2 saat kalıncaya kadarki süre içinde dahi sigara içmekten kaçınmamaları zamanla sporcularda ciddi sağlık sorunlarına yol açacak ve sportif performanslarının düşmesine neden olacaktır. Futbol her geçen gün teknik ve taktik anlamda çok önemli gelişmelere kaydetmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak futbol daha hızlı oynanan ve son derece yüksek bir mücadele gücü gerektiren spor haline gelmiştir. Amatör futbolcuların bu gelişimlere dikkat etmeyerek önemli bir kısmının sigara içmeleri hatta müsabakaların hemen öncesinde ve sonrasında sigara içmekten kaçınmamaları aerobik ve anaerobik dayanıklılığı olumsuz etkileyerek fiziksel performansın düşmesine neden olacaktır.
Araştırmaya katılan tüm sporculardan %88,8'nin son yıllarda sigara kullanımını kısıtlayıcı yasal düzenlemeleri olumlu bulduklarını belirtmişlerdir. Talay ve ark.22 yaptıkları çalışmada deneklerin tamamına yakınının sigarayı kısıtlayıcı yasal önlemleri olumlu bulduklarını belirtmişlerdir. Çetinkaya ve ark.23 çalışmasında topluma açık ve toplu bulunulan yerlerde sigara içilmesi kesinlikle yasaklanmalı diyen hekimlerin %90,4 olduğunu belirtmiştir. Tüm bu çalışmalar ülkemizde her ne kadarda sigara içme oranı yüksek olsa da, sigara kullanan bireylerde dâhil olmak üzere sigara kullanımını kısıtlayıcı önlemleri olumlu bulduklarını göstermektedir.
Sonuç olarak; Amatör futbolcularda sigara kullanım alışkanlıkları yüksek olup, evli olanların, kırsal kesimde yaşayanların, alkol kullananların ve küçükken evde anne-babası sigara içenlerin sigara kullanım alışkanlıklarının diğerlerine göre daha yüksek oranda olduğu tespit edildi. Tüm bu sonuçlar doğrultusunda amatör futbolculara panel ve konferans gibi yollarla sigaranın sporcu sağlığı ve performansına olumsuz etkileri anlatılarak, sigara alışkanlığını önleyici ve bıraktırıcı çalışmaların gerekliliğinin uygun olacağı düşünülmektedir.
)
)
)
